Χάρτης της Κέρκυρας του 1576. Στο κέντρο η Crisida με κόκκινη υπογράμμιση |
H περιοχή της Χρυσίδας
της Δημοτικής Κοινότητας Κυνοπιαστών του Δήμου Κέρκυρας, βρίσκεται 4 χλμ. νότια της πόλης της
Κέρκυρας και εκτείνεται από την εθνική οδό γύρου Αχιλλείου (Βρυώνη – Χρυσίδα)
μέχρι τη λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου, τον Υλλαϊκό λιμένα της αρχαιότητας, στα ΒΑ
του οποίου βρισκόταν και η πόλη των κλασικών χρόνων.
Πρόκειται για επίπεδη επιφάνεια 1.000 περίπου
στρεμμάτων, την οποία διασχίζουν δύο μικρά ποτάμια της Χρυσίδας και του
Ραρτούρου, αλλά και πολλά μικρότερα χαντάκια (σούδες) μέσω των οποίων γινόταν η
άρδευση του κατακερματισμένου σε εκατοντάδες μικρο-ιδιοκτησίες, κλήρου, ως την
10ετία του 1970.
Ο Μήτσος Σουρβίνος (Μποτσίρης) με το γιό του Σπύρο, ενώ στύβουν τη σούδα τους, αρχές 10ετίας του 1960 |
Στο τμήμα της περιοχής που γειτνιάζει με τη
λιμνοθάλασσα, υπάρχουν μεγαλύτερα χαντάκια (μεγάλες σούδες) που επικοινωνούν με
το αρμυρό νερό και λειτουργούσαν ως μικρά φυσικά ιχθυοτροφεία. Τα χαντάκια αυτά
ανοίχτηκαν πιθανότατα κατά την περίοδο της ενετοκρατίας, προκειμένου από τη μια
να εξυγιανθεί ο μέχρι τότε βαλτότοπος που ευνοούσε την ελονοσία, και από την άλλη,
να προστεθεί εύφορη καλλιεργήσιμη γη. Επιπλέον, οι αγρότες της περιοχής, έστυβαν τις
σούδες με το «λαβούτο» (φωτο), ένα πανάρχαιο σύστημα που χρησιμοποιήθηκε ως τη 10ετία
του 1960 και εξασφάλιζαν σημαντικές ποσότητες ψαριών (κέφαλοι), χελιών και
ψιλής γαρίδας.
Οι φημισμένες αρωματικές (αγριο)φράουλες Χρυσίδας |
Για χιλιάδες χρόνια η Χρυσίδα καλλιεργούταν και,
αρδευόμενη με τα άφθονα νερά των τοπικών πηγών, παρήγαγε κάθε λογής κηπευτικών,
λαχανικών και φρούτων, με τα οποία καλύπτονταν όχι μόνο ανάγκες της πόλης, αλλά
γινόταν και εξαγωγές στην Ιταλία, στην ΄Ηπειρο και την Αθήνα.
Η περιγραφή του Στυλ. Βλασσόπουλου
Ο τόπος αυτός θεωρούνταν ευλογημένος, καθώς
παρήγαγε καρπούς ολόκληρο το χρόνο. Ήταν δε, τέτοια η καλή του φήμη, που ο
Κερκυραίος ιστοριοδίφης Στυλιανός
Βλασσόπουλος (1748 -1822) στην εργασία του «Στατιστικά και Ιστορικαί περί Κερκύρας Ειδήσεις», (1803) αναφέρει
τα εξής:
«Στην περιοχή της Μέσης
(Κέρκυρας) είναι το γνωστό λιβάδι των Βουτουμιών (της Χρυσίδας). Τούτη η
ευφορότατη γη ακολουθεί την ακρογιαλιά του ιχθυοτροφείου που τώρα το λένε του
Χαλικιόπουλου... Το έδαφος αυτό είναι τέτοιο ώστε να παράγονται τα πιο εξαίρετα
προϊόντα του νησιού. Τα όμορφ’ αχλάδια, τα μυρωδάτα ροδάκινα, οι κατακίκκινες
φράουλες (αγριοφράουλες), τα γλυκά καρπούζια, τα μελωμένα πεπόνια, τα’
αγγούρια, τα μπιζέλια και κάθε λογής χορταρικό, ευδοκιμούν μ’ επιτυχία σ’ αυτή
τη γόνιμη γη. Εδώ χωρίς αμφιβολία, ήταν το παραμυθένιο περιβόλι που συνηθίζουν
να ονομάζουν Κήπο του Αλκινόου, τόσο τραγουδισμένο από τον ΄Ομηρο και στην
αντίθετη πλευρά ήταν η αρχαία πόλη… Τούτος ο θαυμάσιος κήπος βρισκόταν
«έκτοσθεν δ’ αυλών» extra aulam, «άγχι θυράων» prope januas.
Έτσι έχοντας τα πράγματα
και μη όντας η αυλή το ίδιο πράγμα με το παλάτι, αλλά ένας τόπος ξέσκεπος που
χρησίμευε για ν’ αερίζεται το ανάκτορο, τούτες οι πόρτες δεν ήταν του παλατιού,
αλλά της αυλής. ΄Οντας λοιπόν το περιβόλι, κοντά στις πύλες της αυλής και με
τον όρο «κοντά» δεν εννοούμε «κολλημένο», αλλά δίνουμε τη σχετική απόσταση, και
υποθέτοντας πως η πόλη απλωνόταν προς τη μεριά του ιχθυοτροφείου που έχουμε
αναφέρει, αποδεικνύεται πως το περιβόλι ήταν εκεί που το ορίσαμε και πως ο
΄Ομηρος το τοποθετεί, όπου πράγματι ήταν, με μεγάλη ακρίβεια.
Κι ακόμη αν σκεφτεί
κανείς πως βάζει την πόλη του Αλκίνοου τόσο μακριά από τον κήπο του όσο είναι η
απόσταση που μπορεί ν’ ακουστεί φωνή ανθρώπου που κράζει, θα διαπιστώσει και
από τούτη την ένδειξη, πως το περιβόλι βρισκόταν σε τούτο το χαριτωμένο λιβάδι,
το καλύτερο χωρίς αμφιβολία, του νησιού, και πως η πόλη δεν ήταν κλεισμένη στο
στενό χώρο που λέγεται Παληόπολη και Ανεμόμυλος, αλλά απλωνόταν από τη μια
μεριά στη Στρατιά και το Φιγαρέτο και από την άλλη στην τοποθεσία της
Νερατζίχας, κάτω από την οποία υπάρχει το ιχθυοτροφείο, το οποίο ήταν το λιμάνι
της.
Τούτος ήταν ο κήπος απ’
όπου, ως αναφέρεται με μια μικρή ποιητική υπερβολή, ποτέ ούτε το θέρος ούτε το
χειμώνα έλλειπαν οι οπώρες. Ο ζέφυρος γλυκοφυσώντας έκαν’ έτσι ώστε τ’ αχλάδι,
το μήλο το σύκο, το νεκταρένιο το σταφύλι, διαδέχονταν αδιάκοπα το ΄να τ’ άλλο.
Κι ως ένα απ’ αυτά ωρίμαζε, τ’ άλλο της γενηάς του ακολουθούσε.»
(Κερκυραϊκά Χρονικά, τόμος ΧΧΙ, Κεφάλαιο
Πρώτο, σελ. 6 και 7)
Σταφύλια της τοπικής ποικιλίας Μαρτζαβί (αλλού Βερτζαμί) |
Οι στίχοι
της Η’ Ραψωδίας της Οδύσσειας
Στη
συνέχεια παραθέτουμε το απόσπασμα της Η’ Ραψωδίας της Οδύσσειας το οποίο ο
Στυλιανός Βλασσόπουλος ταυτίζει με το λιβάδι των Βουτουμιών της Χρυσίδας.
(Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη, στιχ. 112-
132)
Παρόξω απ΄ την αυλή, σιμά στη θύρα, έχει περβόλι,
τεσσάρω ζευγαριών παντού καλοφραγμένο γύρω,
που δέντρα πλήθος φαίνουνται αψηλά και φουντωμένα·
εκεί απιδιές, ροδιές, μηλιές με τα λαμπρά τα μήλα,
συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές γερές και φουντωμένες.
Δε λείπει ολοχρονίς καρπός, χειμώνα καλοκαίρι·
τι άλλα τ΄ αγέρι το γλυκό γεννάει κι άλλα ωριμάζει.
Μεστώνει απίδι, κι άλλο ανθεί, και μήλο πα στο μήλο,
πα στο σταφύλι άλλο τσαμπί, και σύκο πα στο σύκο,
Βρίσκεται φυτεμένο εκεί και πλούσιο αμπελοκήπι,
με αλώνι μέσα λιακωτό σε γης καλοστρωμένη,
που από τον ήλιο δέρνεται· σταφύλια αλλού τρυγιούνται,
αλλού πατιούνται· παραμπρός κρεμιένται οι αγουρίδες
στο ξάνθισμά τους· παρακεί να βάφουν αρχινάνε.
τεσσάρω ζευγαριών παντού καλοφραγμένο γύρω,
που δέντρα πλήθος φαίνουνται αψηλά και φουντωμένα·
εκεί απιδιές, ροδιές, μηλιές με τα λαμπρά τα μήλα,
συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές γερές και φουντωμένες.
Δε λείπει ολοχρονίς καρπός, χειμώνα καλοκαίρι·
τι άλλα τ΄ αγέρι το γλυκό γεννάει κι άλλα ωριμάζει.
Μεστώνει απίδι, κι άλλο ανθεί, και μήλο πα στο μήλο,
πα στο σταφύλι άλλο τσαμπί, και σύκο πα στο σύκο,
Βρίσκεται φυτεμένο εκεί και πλούσιο αμπελοκήπι,
με αλώνι μέσα λιακωτό σε γης καλοστρωμένη,
που από τον ήλιο δέρνεται· σταφύλια αλλού τρυγιούνται,
αλλού πατιούνται· παραμπρός κρεμιένται οι αγουρίδες
στο ξάνθισμά τους· παρακεί να βάφουν αρχινάνε.
Έχει κι ωριόπλουμες βραγιές στου περβολιού τις άκρες,
κάθε λογής, που ολοχρονίς σφαντάζουνε στο μάτι·
και βρύσες δυο· σκορπιέται η μια μες σ΄ όλο το περβόλι,
κι η άλλη κάτω απ΄ της αυλής διαβαίνει το κατώφλι,
προς το παλάτι, κι έπαιρναν κείθε νερό οι πολίτες.
Τέτοια οι θεοί χαρίζανε λαμπρά του Αλκίνου δώρα.
Νερά των πηγών ΄Ακολα του Παπαγιάννη - Χρυσίδα
|
Άλλα στοιχεία για τη Χρυσίδα
Η περιγραφή της περιοχής τόσο στην Οδύσσεια του
Ομήρου (Η΄ Ραψωδία, στ. 112 – 132) όσο και από τον ιστοριοδίφη Στυλιανό
Βλασσόπουλο (1803), ταιριάζει απόλυτα με τη φύση και την παραγωγή της περιοχής,
έως και τη 10ετία του 1960, πολλά στοιχεία της οποίας βρίσκουμε και σήμερα,
παρά την πολύχρονη εγκατάλειψη και την οργιώδη βλάστηση που αναπτύσσεται εκεί.
Η Χρυσίδα σημειώνεται ως Crisida,
σε όλους τους χάρτες της Κέρκυρας από τον 15ο αιώνα και μετά. Ο Σπύρος Ασωνίτης
στο βιβλίο του «Ανδεγαυική Κέρκυρα», αναφέρει ότι στην περιοχή της Χρυσίδας
υπήρχαν οι φημισμένοι «αμπελώνες της Βράναινας».
Αργότερα κατασκευάστηκαν και
λειτούργησαν εκεί στην Περίοδο της Ενετοκρατίας οι νερόμυλοι του Δαφνή
(Παλαιόμυλος), του Μαζαράκη (Κάτω Μύλος) και τον 19ο αιώνα, του
Παϊπέτη (απλά Μύλος - φωτο), που λειτουργούσε μέχρι τη 10ετία του 1950, ερείπια των οποίων έχουν διατηρηθεί.
Το 1785 οι αγρότες της περιοχής πήραν την άδεια
από το Ενετό Διοικητή του νησιού και το Μεγάλο Πρωτοπαπά και κατασκεύασαν δίπλα
στο ποτάμι της Χρυσίδας, σε τόπο της οικογένειας των Πενηνταρχαίων, την εκκλησία της Αγίας
Κυριακής (φωτο δεξιά) που βρίσκεται σε λειτουργία.
Η Χρυσίδα σήμερα ανήκει σε εκατοντάδες
ιδιοκτήτες με μέσο κλήρο το ένα στρέμμα. Άλλοι απ΄ αυτούς έχουν τίτλους
κυριότητας και άλλοι αποκτούν δια της χρησικτησίας.
Η αξία της γης έξω από τα όρια του ομώνυμου παρόδιου
οικισμού και σε κάποια απόσταση απ’ αυτόν, δεν είναι απαγορευτική και πολλοί θα
ήταν διατεθειμένοι είτε να πουλήσουν την ιδιοκτησία τους, είτε να τη διαθέσουν
με κάποιο μικρό μίσθωμα για πολλά χρόνια.
Οι κήποι του Αλκινόου
Η ιδέα της δημιουργίας εκεί ενός πάρκου με την
επωνυμία «Οι Κήποι τ’ Αλκινόου»,
μέσα στο οποίο θα υπάρχουν όλα τα είδη δέντρων που αναφέρονται στην Η’ Ραψωδία
της Οδύσσειας και επιπλέον, όσα ακόμη η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής
διαθέτει, σε συνδυασμό με τα νερά των πηγών αλλά και την επικοινωνία με το
αλμυρό νερό της λιμνοθάλασσας, είναι συναρπαστική, πρωτότυπη, άκρως
ενδιαφέρουσα και υλοποιήσιμη.
Υλοποιήσιμη, αν εξευρεθούν πόροι για την απόκτηση αρχικά μιας έκτασης 80 έως 100 στρεμμάτων και ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα για
τα έργα βελτίωσης του χώρου, προσβάσεων και ελαφρών – φιλικών προς το
περιβάλλον - κατασκευών για την φιλοξενία εκθέσεων, προβολών και γενικά
εκδηλώσεων ιστορικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.
Οδυσσέας και Ναυσικά του Jean Veber (1888) |
«Οι
Κήποι τ’ Αλκινόου» θα προσφέρονταν ακόμη για την παραγωγή επώνυμων ποιοτικών αγροτικών προϊόντων, στην εύφορη γη της
Χρυσίδας, που συνδεδεμένα με το μύθο, θα είχαν λαμπρή προοπτική στην τοπική
τουριστική αγορά.
Για
να γίνει όμως η ιδέα αυτή πράξη, χρειάζονται οι άνθρωποι που θα εμπνεύσουν και
θα ηγηθούν της όλης προσπάθειας, με απόλυτη αφοσίωση και επιμονή στο στόχο. Τα
υπόλοιπα θα βρεθούν.
Στέφανος Πενηντάρχου - Πουλημένος
Κυνοπιάστες, 20 Σεπτεμβρίου 2014