Με λαμπατίνες και Κλήδονα, τ' Αη Γιαννιού στους Κυνοπιάστες

Φωτό από τις λαμπατίνες τ' Αη Γιαννιού Κυνοπιαστών, 23 Ιουνίου 2013

Τα παμπάλαια έθιμα με τις Λαμπατίνες και το λαϊκό δρώμενο του Κλήδονα περιλαμβάνει το διήμερο πρόγραμμα της γιορτής του Αη Γιάννη στους Κυνοπιάστες.

Στο εκκλησιαστικό μέρος, όπως κάθε χρόνο, την παραμονή της γιορτής, Κυριακή 23 Ιουνίου, θα τελεστεί στον εορτάζοντα Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννου, στους Κυνοπιάστες, ο πανηγυρικός εσπερινός, ενώ το πρωί της Δευτέρας 24 Ιουνίου, ανήμερα της γιορτής, που είναι αφιερωμένη στο γενέσιον του Προδρόμου, θα τελεστεί Θεία Λειτουργία μετ’ αρτοκλασίας.

Στο λαϊκό μέρος των εκδηλώσεων, την παραμονή της γιορτής, θ’ ανάψουν κι εφέτος οι τρεις λαμπατίνες, στον προαύλιο χώρο τ’ Αη Γιαννιού, πάνω από τις οποίες θα περάσουν κυρίως οι νέοι και νέες του χωριού, κάνοντας μίαν ευχή, ενώ θ’ ακολουθήσει πλούσιο μουσικοχορευτικό πρόγραμμα.

Το απόγευμα της Δευτέρας, λίγο μετά τις 8 μ.μ., νέες και νέοι του χωριού, θ’ αποδώσουν το παμπάλαιο έθιμο του Κλήδονα, με τίτλο «Ανοίγουμε τον Κλήδονα με τ’ Αη Γιαννιού τη χάρη», στην μικρή πλατεία μπροστά στην εορτάζουσα εκκλησία.

Το λαϊκό δρώμενο θα πλαισιώσει ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών «Γειτονία» αποδίδοντας λαϊκά δίστιχα τση αγάπης, ενώ ένα νεοπαγές χορευτικό σύνολο του χωριού, στη συνέχεια, θα παρουσιάσει τοπικούς χορούς.

Την επιμέλεια απόδοσης του εθίμου του Κλήδονα έχει η εκπαιδευτικός Ευτυχία Σουρβίνου – Ανυφαντή, τον Πολυφωνικό Χορό συντονίζει ο Γιώργος Ανυφαντής, ενώ το χορευτικό σύνολο επιμελείται ο καθηγητής Φυσ. Αγωγής Νίκος Σουρβίνος.

Φωτό από τις λαμπατίνες των Κυνοπιαστών , Παραμονή τ' Αη Γιαννιού 2012

Θ’ ακολουθήσει και πάλι πλούσιο μουσικοχορευτικό πρόγραμμα με τη συμμετοχή λαϊκής ορχήστρας.

Τι είναι ο Κλήδονας

Η ανάρτηση μικρών αφισών για το έθιμο του Κλήδονα στους Κυνοπιάστες, προκάλεσε ευρεία συζήτηση ανάμεσα σε νέους και νέες του χωριού, για την προέλευση και την ετυμολογία της λέξης αλλά και το ακριβές νόημά της σε σχέση με το έθιμο.
Για να βοηθήσουμε στο διάλογο αυτό μερικά στοιχεία απ' αυτά που βρήκαμε στο διαδίκτυο.

Κλήδονας - ετυμολογία

 Ετυμολογία 

κλήδονας < μεσαιωνική ελληνική κλήδονας < αρχαία ελληνική κληδών (=μαντικό σημάδι) + -ας < κλέω < κλέος < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα)*ḱléwos

Ουσιαστικό

κλήδονας αρσενικό

1.   είδος μαντικού παιχνιδιού

2.   λαϊκό έθιμο που επιβιώνει από την αρχαιότητα και τελείται στις 23 Ιουνίου (παραμονή της εορτής του γενέσιου του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο), σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου

Τα μονοκοτυλήδονα  και τα δικοτυλήδονα ανθίζανε στον κάμπο  

σου το 'χαν πει στον κλήδονα και σμίξαμε φιλήδονα τα χείλη μας, Μαλάμω! 

(Γιώργος Σεφέρης, Δημοτικό τραγούδι, από τη συλλογή Στροφή)

Εκφράσεις

·        αυτά τα λεν στον κλήδονα: λόγια ψεύτικα, υπερβολικά και ανόητα

Ο Κλήδονας - Πανάρχαιο έθιμο

 Λείψανον της λατρείας του ηλίου

Ο ΟΜΗΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΑΦΕΡΕΙ - ΚΑΙ Ο ΑΙΣΧΥΛΟΣ ΣΤΟΝ "ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ" - ΚΛΗΔΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΓΟΤΑΝ Ο ΔΙΔΟΜΕΝΟΣ ΧΡΗΣΜΟΣ - ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΡΩΜΗ ΥΠΗΡΧΕ ΤΟ ΕΘΙΜΟ - ΠΩΣ ΠΡΟΗΛΘΕ ΤΟ ΠΗΔΗΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ

Ο κλήδονας είναι πανάρχαιο έθιμο. Το γνωρίζομε από τον Όμηρο και τη Ρώμη ως ένα μέσο μαντικής χαριτωμένο. Στους αρχαίους πραγματικά μάντευαν από τις τυχαίες φωνές, τους τυχαίους λόγους ορισμένες περιστάσεις. Αυτές οι φωνές είχαν θέση χρησμών. Υπήρχαν μάλιστα, όπως στη γενική μαντική, και μάντεις που λέγονταν κληδονιστές ή κληδονιστικοί, επιτήδειοι να εξηγούν τις μαντείες "από κληδόνων" - φωνών δηλαδή - όπως υπήρχαν και εκείνοι που εξηγούσαν τους οιωνούς, τα ονείρατα κλπ.

Κληδονισμός και σήμερα κλήδονας λέγονταν ο χρησμός που δίδονταν μ' αυτού του είδους την μαντική. Στον καιρό του Ομήρου πολύ τον μεταχειρίζονταν τον κλήδονα. Τον αναφέρει δυο φορές. Οι ποιητές επίσης τον μεταχειρίζονταν.

Ο Αισχύλος στον "Προμηθέα Δεσμώτη", αναφέρει τον κλήδονα με όσα λέγει στο χορό των ωκεανίδων νυμφών:

Τρόπους δε μαντικής εστοίχισα

κάκρινα πρώτος εξ ονειράτων α χρη

ύπαρ γενέσθαι κληδόνας δε δυσηκρίτους

εγνώρισ' αυτοίς...

Θα ημπορούσε κανείς πολλά να δώση δείγματα από τ' ανέκδοτα των αρχαίων κληδονίσματα, αλλ' αυτά είναι αρκετά.

Την μαντική λοιπόν αυτή "την από κληδόνων" σε πλείστες πολιτείες ελληνικές, χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι. Στη Σμύρνη, στη Ρώμη υπήρχε το έθιμον αυτό και τ' αναφέρουν οι συγγραφείς. Υπήρχε και τη βυζαντινή περίοδο, αλλά ο Χρυσόστομος κατακρίνει τους κληδονισμούς, τους οιωνισμούς, τις μαντείες, τις επωδές, τις γητειές και τα παρόμοια, απορρίπτοντάς τα ως δεισιδαιμονίες.

Ο σημερινός κλήδονας είναι πανελλήνιο έθιμο. Στη Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά, νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, Κρήτη και Πελοπόννησο, παντού τελείται το έθιμο με φωτιές και πηδήματα. Τόσον ωραίο είναι το έθιμο ώστε έχουμε και περιηγητικά κείμενα του 18ου αιώνος, που περιγράφουν το ποιητικό τούτο έθιμο με ευλάβεια, περισώζοντας και ανάλογα δίστιχα.

Στο Voyage Litteraire en Grece 1775 έχουμε ένα τέτοιο κείμενο. Σαν να 'ναι γραμμένο σήμερα "Την παραμονή της ωρισμένης ημέρας, για τον κλήδονα, δυο κόρες μαζεύουν από την ομήγυρη που πρόκειται να συμμετάσχη, από ένα μικρό αντικείμενο... κλπ".

Νομίζεις διαβάζοντάς το πως βρίσκεσαι σε σημερινή τελετή του εθίμου. Ο Γάλλος περιηγητής μαγεμένος εκθειάζει το έθιμο ως πολύ ποιητικό και χαριτωμένο.

Η γιορτή αυτή συμπίπτοντας με το θερινό ηλιοστάσιο φαίνεται πως κι αυτή είναι λείψανο της παλαιοτάτης λατρείας του ηλίου, γιατί σε πολλά μέρη τη λένε "Τ' Αγιαννιού του λιοτροπιού".

Σ' όλη την Ελλάδα, στο πανελλήνιο, συνηθίζουν να ανάβουν πολύπληθείς πυράς – λαμπατίνες τις λέμε στην Κέρκυρα - που πηδούν πάνω τους παιδιά, νέοι, νέες, γέροντες, κάνοντας μιαν ευχή, είτε χορεύουν ψάλλοντας διάφορα τραγούδια.

Τούτο γίνεται όπως ξέρουμε σ' όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς. Αυτή η διάδοση του εθίμου και σε λαούς, που συναμεταξύ τους διαφέρουν στην καταγωγή και τις παραδόσεις, καταδείχνει πως το έθιμο είναι πανάρχαιο. Το πήδημα της φωτιάς προήλθε από τη γνώμη ότι "τα συμβαίνοντα αυτοίς δυσχερή κατακαίεσθαι και ετέροις αγαθοίς επιτυγχάνειν".

Ο Ζωναράς αποκαλεί τις αναπτόμενες φωτιές και τα πηδήματα "έθη ελληνικά τε και εθνικά". Ο Βαλσαμών τ' ανάγει στους Έλληνας και Ιουδαίους. Ο Οβίδιος μαρτυρεί πως στην επέτειο της κτίσεως της Ρώμης, περνούσαν τα ζώα τα σπιτικά πάνω από φωτιές για να τα φυλάξη από δυστυχήματα. Οι Χαναναίοι κατά τη Βίβλο άναβαν φωτιά και την πηδούσαν για να καθαριστούν, όπως και σήμερα, αυτά τα βεβαιώνει ο Ν. Πολίτης στα "Σύμμικτά" του.

 Σήμερα ο κλήδονας είναι πανελλήνιο έθιμο γνωστότατο και κοινότατο μέσο μαντικής για τα κορίτσια, που επιζητούν να μαντεύσουν κάθε τέτοια εποχή τη μελλοντική τους ευτυχία, κυρίως την αποκατάστασή τους και το γάμο τους. Και γίνεται το έθιμο αυτούσιο παντού στις 23-24 Ιουνίου, όπως το ξέρουμε.

 Έτσι βγάζοντας τα σημάδια από το αγγείο εκφωνούνται δίστιχα ιαμβικά, που αποκαλύπτουν τους πόθους και τις επιθυμίες των κοριτσιών για το μέλλον. Σε κάθε βγάλσιμο του σημαδιού και την εκφώνηση του δίστιχου, αναζητούνται συμπεράσματα ανάλογα με την προτίμηση της κάθε μιας. Ο κάτοχος του σημαδιού βγαίνει ευχαριστημένος ή λυπημένος ανάλογα με το δίστιχό του. Μια γεροντοκόρη μπορεί ν' ακούση τα εξής:

- Έναν καιρό ήμουν άγγελος τώρα αγγελέθουν άλλοι

στις βρύσες πό' πινα νερό, τώρα το πίνουν άλλοι.

Μια απελπισμένη που καταριέται μπορεί ν' ακούση το εξής:

- Βουνά μην πρασινίζετε και δέντρα μην ανθείτε

αν μαραθή η αγάπη μου και σεις να μαραθήτε.

Τα δίστιχά μας που είναι χιλιάδες χιλιάδων, τα κατέταξεν ο Ν. Πολίτης και τα χώρισε σε παινέματα, σ' ερωτικά, της αγάπης, σ' αλληγορικά, σε καημού και βασάνων, σε κατάρες, σε τεχνάσματα αγάπης, σε γνωμικά κλπ. 

Η συλλογή τους, που είναι κολοσσιαία, αποτελεί ένα θησαυρό ανεκτίμητο, απ' όπου αναδείχνεται η ποιητική διάθεση του λαού μας, η ποιητική έξαρση και ενέργεια και γλωσσοπλαστική αρετή μας.

- Δεντρί του παραδείσου είναι το μπόγι σου

και της κανέλλας τ' ανθί, το σόγι σου.

- Ώμορφα παλληκάρια μου τη νειότη σας χαρήτε

γιατί θα 'ρτ' ένας καιρός που θα τη στερηθήτε.

Η μοσχοβολιά του ποιητικού περιβολιού του ελληνικού λαού δεν έχει αντίκρυσμα, όπως και η μετρική και η ρυθμική εντέλεια.