Φαιάκων συνέχεια... Τι απέγιναν οι Φαίακες της ομηρικής Οδύσσειας;

                                                                                                                    Του Γιώργου Σκλαβούνου

Αλκίνοος και Αρήτη οργανώνουν γιορτή φιλοξενίας στο ναυαγό Οδυσσέα. Ο βασιλιάς της Ιθάκης σκεπάζει τα δάκρυα που του προκαλεί το συγκινητικό τραγούδι του Δημόδοκου (δεξιά με τη λύρα). ΄Εργο τουFrancesco Hayez 1814 -15 Μουσείο Νάπολης

H υπέροχη διάλεξη του καθηγητή του Harvard και διευθυντή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών, Gregory Nagy, με θέμα «Was there a future for the Phaeacians of the Homeric Odyssey» (στην πρόσκληση η μετάφραση το θέματος ήταν: Τι απέγιναν οι Φαίακες της ομηρικής Οδύσσειας;) «…για ν’ αναλογιστούμε ότι το έπος διαθέτει τη δύναμη, είτε να κλείνει, είτε να ανοίγει τα μονοπάτια  που οδηγούν στο παρόν».

Το Κέντρο Οδυσσειακών Σπουδών, στο πλαίσιο του Κύκλου Διαλέξεων «Όμηρος, 28 αιώνες πολιτισμός» προσέφερε την ευκαιρία, (στις 20.01.2014 στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας) να παρακολουθήσουμε όχι απλά μια διάλεξη, αλλά ένα σημαντικό γεγονός. Έδωσε, σε όσους παρακολουθήσαμε τη διάλεξη, την ευκαιρία να ζήσουμε την αλήθεια ότι, στην σημερινή κόλαση, υπάρχουν φορείς και άνθρωποι που πιστεύουν στην αξία αλλά και δύναμη αρχέγονων πηγών παράδοσης να γονιμοποιούν το παρόν. Ότι πέραν από το φιλοθεάμον κοινό των εξ ανατολής σήριαλ, υπάρχουν βαθύτατοι γνώστες των Ομηρικών επών, μεταξύ των νέων ανθρώπων, όπως απέδειξε η συμμετοχή στο διάλογο που ακολούθησε τη διάλεξη. Υπάρχουν, στην πραγματικότητα που ζούμε, φορείς που διακονούν τα ιδεώδη του οικουμενικού Ελληνισμού και προσπαθούν να διατηρούν άσβεστη την πίστη στην Οδυσσειακή ικανότητα να αντιμετωπίζεις τους Λαιστρηγόνες και του Κύκλωπες κάθε καιρού.

Λάτρευαν το βασιλιά Αλκίνοο

Πέρα όμως από τα δικά μου συμπεράσματα για τη σημασία της εκδήλωσης, η παρουσίαση του συγκεκριμένου θέματος, είναι νομίζω ιδιαίτερα σημαντική.

Όπως τεκμηρίωσε ο κ. Nagy, oι Kερκυραίοι της ιστορικής εποχής, «οι Κερκυραίοι της κλασικής περιόδου, ισχυρίζονται ότι είναι οι κάτοικοι της ομηρικής Φαιακίας, όπως γνωρίζουμε από μια παρατήρηση του Θουκυδίδη (1.25.4). Από μια άλλη παρατήρησή του, γνωρίζουμε ότι λάτρευαν τον βασιλιά Αλκίνοο, ως τοπικό τους ήρωα (3.70.4).»

Κατά τις ερμηνείες και άλλων ερευνητών, που παραθέτει ο κ. Νagy, όπως οι Howe, Jim, Marks), η εμμονή των Κερκυραίων στην καταγωγή τους από τους Φαίακες, είχε και πολιτικές αφετηρίες και σκοπεύσεις, ιδιαίτερα μετά την μετατροπή τους σε αποικία των Κορινθίων. Τους έδινε υψηλή θέση σ’ ένα μυθικό παρελθόν, ανεξάρτητο από τους Κορινθίους, η παράδοση των οποίων ήταν προσδεμένη στην λατρεία του Ποσειδώνα. Η εκ μέρους των Φαιάκων φιλοξενία του Οδυσσέα, είχε εξοργίσει τον Ποσειδώνα, ο οποίος είχε ζητήσει την άδεια του Δία, να τιμωρήσει τους Φαίακες, καταστρέφοντας το πλοίο που μετέφερε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη και να αποκλείσει το νησί τους, από τον κόσμο με ένα τεράστιο βουνό.

Η μυθική διαφοροποίηση των Κορκυραίων, από τους λάτρεις του Ποσειδώνα, Κορινθίους, είχε σημασία, όχι μονοδιάστατα θρησκευτική. Είχε όπως θα λέγαμε σήμερα, σημασία πολιτιστικής ταυτότητας και πολιτιστικής αυτονομίας. Η μυθική αναφορά των Κορκυραίων, στους Φαίακες ως προγόνους τους, επανέρχεται τελικά κυρίαρχη για τους Κερκυραίους μετά την απαλλαγή τους από την Κορινθιακή κηδεμονία.

Ταύτιση του μυθικού με τον ιστορικό τόπο της Σχερίας, των Φαιάκων με την Κόρκυρα, κάνει στην ποίησή του (όπως αναφέρει στη διάλεξη του ο Gr. Νagy) και ο Καλλίμαχος (Αίτια, βιβλίο 1 f 12,13,15).

Η Αθηναϊκή εκδοχή

Η Αθηναϊκή εκδοχή της Οδύσσειας, η «κοινή εκδοχή» όπως την αποκαλεί ο κ. Νagy, αρνείται την ταύτιση της Σχερίας με την Κόρκυρα, δηλαδή των Κερκυραίων ως απογόνων των Φαιάκων. Η ερμηνεία αυτή καθίσταται κυρίαρχη και κοινή, κατά την εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η ερμηνεία αυτής της άρνησης, μπορεί να δοθεί κατά τον κ. Νagy, με πολιτικούς και με ποιητικούς όρους.

Οι πολιτικοί όροι, πάντα κατά τον Nagy, σχετίζονται με τα ηγεμονικά σχέδια των Αθηνών, την εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Αν η μυθική Σχερία μπορεί να αποκοπεί από την Κόρκυρα, δεν μπορούν οι Κορκυραίοι να διεκδικούν υψηλό ανεξάρτητο μυθικό παρελθόν και συνέχεια απ’ αυτό.

Τελειώνοντας τη διάλεξή του ο κ. Nagy τόνισε ότι:

«Όλα όσα ειπώθηκαν για τις δυο εκδοχές της ομηρικής ανάγνωσης για τη  συνέχεια ή την ασυνέχεια της Σχερίας σε Κόρκυρα, δεν ειπώθηκαν για να αποφασίσουμε υπέρ της μιας ή της άλλης. Ειπώθηκαν για να φανεί ότι και οι δύο εκδοχές ήταν ακόμη διαθέσιμες στο εσωτερικό της ομηρικής επικής παράδοσης, όπως αυτή εξελίχθηκε στην κλασική περίοδο και μετά. Ειπώθηκαν για να αναλογιστούμε ότι έχει τη δύναμη, είτε να κλείνει, είτε ν’ ανοίγει μονοπάτια που οδηγούν στο παρόν. Η μοίρα των Φαιάκων στη διαδικασία μεταφοράς του επικού παρελθόντος στο παρόν, εξαρτάται από αυτήν ακριβώς τη δύναμη, που είναι μια δύναμη προσαρμοσμένη στις διαστάσεις της ομηρικής ποίησης».