Κυνοπιάστες: Σκληρή και αδιάκοπη αγροτική ζωή αιώνων, με εντυπωσιακά βήματα λαϊκού πολιτισμού

Μια μοναδική στο είδος της εκδήλωση είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει με ζωηρό ενδιαφέρον, το κοινό – ντόπιοι και επισκέπτες - το βράδυ της Κυριακής 10 Αυγούστου 2014, στα Χατζέικα Κυνοπιαστών, με θέμα «Αγροτική Ζωή και Λαϊκός Πολιτισμός – Κυνοπιάστες 15ος – 20ός αιώνας» και φορέα διοργάνωσης την ΕΣΤΙΑ Ιστορίας και Πολιτισμού Κυνοπιαστών «Γρηγόρης & Κώστας Δαφνής" και τον Πολιτιστικό Όμιλο Φιλαρμονική Κυνοπιαστών.

Η εκδήλωση περιλάμβανε:

Ομιλία του γεωπόνου Νίκου Θ. Σούλου (φωτο πάνω, αριστερά) με αντικείμενο την αγροτική ζωή στους Κυνοπιάστες κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε και πλέον αιώνων.

Ο παραγωγός Ντίνος Παϊπέτης, στην φετινή (2014)
καλλιέργεια πατατόνας στον Κάτω Μύλο Χρυσίδας

Ο ομιλητής αναφέρθηκε αναλυτικά:

• Στην έκταση των 4.500 στρεμμάτων καλλιεργούμενης εύφορης γης των Κυνοπιαστών από τα όρια των Καστελλάνων Μ. και των Αγ. Δέκα, έως τη λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου.
• Στα είδη των καλλιεργειών και των παραγόμενων προϊόντων (Ελιά, λάδι, αμπέλια, κρασί, εσπεριδοειδή, κάθε λογής φρούτα, κηπευτικά και λαχανικά, στάρι, κριθάρι και καλαμπόκι, λινάρι, πατάτες και πατατόνες, αλλά και τις μοναδικές σε καλλιέργεια φράουλες Χρυσίδας, που δεν είναι άλλες από τις αγριοφράουλες του δάσους.

Ο Μήτσος Σουρβίνος (Μποτσίρης) με το γιό του Σπύρο,
ενώ στίβουν σούδα με το λαβούτο, κατά τη 10ετία του 1960

Αναφέρθηκε ακόμη:

• Στην σημαντική κτηνοτροφική παραγωγή που υπερκάλυπτε τις τοπικές ανάγκες σε κρέας και γάλα από τα βοοειδή και τα αιγοπρόβατα.
• Στην εκτροφή επίσης χοιρινών, κουνελιών, αλλά και πουλερικών.
• Στα σημαντικά για τη διατροφή του πληθυσμού, αλιεύματα από τις σούδες που ήταν συνδεδεμένες με τη λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου και λειτουργούσαν ως μικρά ιχθυοτροφεία, απ΄ όπου έβγαζαν ψάρια (κέφαλους), χέλια και μικρή γαρίδα.

΄Εκανε ακόμη ειδική αναφορά:

• Στα συστήματα άρδευσης (φυσικές πηγές, πηγάδια και ΤΟΕΒ Χρυσίδας) και στα μέσα των καλλιεργειών (αλέτρι και τσαπί).
• Στα 14 ελαιοτριβεία διαφόρων τύπων, ζωοκίνητων και μηχανοκίνητων το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, που λειτούργησαν στους Κυνοπιάστες, αλλά και στους τρεις νερόμυλους της Χρυσίδας (μύλος Παϊπέτη, Παλιόμυλος Δαφνή και Κάτω Μύλος των Μαζαρακαίων και τέλος στα τρία αλώνια, Χρυσίδας, Πικουλάτικων και Μαχαιριώτη – Τ’ αλόγατα Κυνοπιαστών.

Για πρώτη φορά επίσης, παρουσιάστηκαν και τα 85 αγροτικά τοπωνύμια με τα οποία προσδιόριζαν τη θέση των κτημάτων τους στην ευρύτερη περιοχή της έκτασης των 4.500 στρεμμάτων των Κυνοπιαστών. Για πολλά μάλιστα από τα τοπωνύμια αυτά παρουσιάστηκε αρχειακό υλικό από το οποίο αποδεικνύεται ότι ήταν τα ίδια Λιναμιές, Πλαγιές, Μηλιά, Λύκαινα, Χαλικιά κλπ.) από τον 15ο και 16^ο αιώνα!

Τέλος, αναφέρθηκε η συσχέτιση Χρυσίδας – Κήπων Αλκινόου, που είχε κάνει στα 1803, ο Κερκυραίος ιστοριοδίφης Στυλιανός Βλασσόπουλος, με απαγγελία του σχετικού αποσπάσματος της Η΄ Ραψωδίας της Οδύσσειας, από τις νεαρές Κυνοπιαστινές Μαρία Γ. Παϊπέτη και Αννα - Μαρία Σπ. Ανυφαντή.

Ο Λαϊκός Πολιτισμός στους Κυνοπιάστες

Το θέμα του Λαϊκού Πολιτισμού, που αναπτύχθηκε εντυπωσιακά, παράλληλα με την αγροτική ζωή στους Κυνοπιάστες, αναφέρθηκε η φοιτήτρια Όλγα Αρ. Σουρβίνου, με παρουσίαση ντοκουμέντων από το πλούσιο αρχειακό υλικό της Εστίας Ιστορίας και Πολιτισμού Κυνοπιαστών «Γρηγόρης & Κώστας Δαφνής».

Ανάμεσα στα σημαντικότερα βήματα λαϊκού πολιτισμού αναφέρθηκαν τα εξής:

1. Οι κάτοικοι των Κυνοπιαστών, συνέρχονταν σε συνελεύσεις και έπαιρναν αποφάσεις για τη ζωή του χωριού. Όπως προκύπτει από έγγραφο 1604, οι εκπρόσωποι 36 οικογενειών του χωριού, που κάλυπταν σχεδόν το σύνολο των κατοίκων, αφού στα 1583 ο πληθυσμός τους έφτανε τους 193 κατοίκους, συνήλθαν σε συνέλευση και αποφάσισαν να αναθέσουν καθήκοντα εφημέριου των εκκλησιών τους σε έναν παπά, το Νικόλαο Μονοβασιώτη, που είχε έλθει από την Πελοπόννησο, με συγκεκριμένους όρους και αμοιβή σε είδος (κρασί, λάδι και στάρι).

2. Οι Κυνοπιαστινοί έκτιζαν τα σπίτια τους με τέχνη, ομορφιά και σοφία, διαμορφώνοντας σταδιακά τη μορφή του παλιού οικισμού, ο οποίος σχετικά πρόσφατα, το 1978, χαρακτηρίστηκε επίσημα, με Προεδρικό Διάταγμα, Παραδοσιακός Οικισμός.

3. Οι κάτοικοι των Κυνοπιαστών είχαν κοινό σημείο αναφοράς τις εκκλησίες τους που εφρόντιζαν πολύ περισσότερο από τα σπίτια τους. Ειδικά για την κεντρική εκκλησία της Παναγίας, πήραν αποφάσεις για επέκτασή της, δύο φορές.

Ø     Την μία το 1720, όταν θέλησαν από μικρό εκκλησάκι, να γίνει μονόκλιτη Βασιλική, όπως του Αη Γιάννη, και

Ø     Το 1895, όταν αποφάσισαν να επεκτείνουν και να αναμορφώσουν την μονόκλιτη εκκλησία, σε μεγαλοπρεπή τρίκλιτη Βασιλική, κάτι που έγινε στις αρχές του 20^ου αιώνα.

4. Οι Κυνοπιαστινοί είχαν αίσθηση καθήκοντος και στη διαχείριση των λιγοστών χρημάτων που μάζευαν από το υστέρημά τους, για την επέκταση της εκκλησίας της Παναγίας. Η τήρηση βιβλίου ταμείου από τις 8 Μαρτίου 1721! με εντυπωσιακά λεπτομερή αναγραφή των εσόδων και εξόδων, συνιστά αξιοζήλευτο, ακόμη και για τις μέρες μας, επίπεδο λαϊκού πολιτισμού. Σημειώνεται, ότι σχολείο τότε δεν υπήρχε και ελάχιστοι μπορούσαν να αποτυπώσουν γραπτά τον προφορικό τους λόγο, μη έχοντας ωστόσο, οποιαδήποτε σχέση με γραμματικούς κανόνες.

5. Στα 1752, αποκαλύπτεται από το σχετικό πρακτικό που βρήκαμε στο αρχείο της Ενορίας των Κυνοπιαστών, η δημοκρατική εκλογή, με μυστική ψηφοφορία  (με σφαιρίδια) δύο εκκλησιαστικών συμβούλων, «κουμεσίων κυβερνητών», όπως αναφέρονται. Έχουμε μέσω του πρακτικού αυτού, περιγραφή της εντυπωσιακής εκλογικής διαδικασίας με τους υποψηφίους των τριών συνδυασμών και τις ψήφους - θετικές και αρνητικές - που έλαβαν. Αυτά, 70 χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821!

6. Στα 1785, εβδομήντα (70) αγρότες των Κυνοπιαστών, που 6 μήνες το χρόνο είχαν τις δραστηριότητές τους στη Χρυσίδα και πολλοί έμεναν σε αγροικίες εκεί (κατοικιές), για να είναι δίπλα στα κτήματά τους, αποφάσισαν την κατασκευή εκκλησίας. Πρόκειται για την εκκλησία της Αγίας Κυριακής που, μετά από σχετική άδεια που έλαβαν από το Βενετσιάνο διοικητή του νησιού και τον Μέγα Πρωτόπαπα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, την κατασκεύασαν την περίοδο 1785 – 1790, σε τόπο που παραχωρήθηκε δίπλα στο ποτάμι της Χρυσίδας, στη σημερινή της θέση.

7. Η δημιουργία αλληλοδιδακτικού σχολείου αρρένων στα 1826, που μερικά χρόνια μετά, απέκτησε και σχολείο θηλέων, έφερε τους Κυνοπιάστες στα πρώτα χωριά του νησιού που αποκτούν και λειτουργούν σχολείο! Έκριναν τότε – πολύ προωθημένα για την εποχή -  ότι και τα κορίτσια έπρεπε να μάθουν γράμματα…

 Ήταν – υπενθύμισε – το 1826, η χρονιά που ο Ιμπραήμ πολιορκούσε το Μεσολόγγι!

8. Οι Κυνοπιαστινοί ζωντανοί, δραστήριοι και γλεντζέδες, οργάνωναν σε κάθε ευκαιρία, γιορτές και πανηγύρια, ενώ οι ασχολούμενοι με τα μουσικά όργανα, το τραγούδι και το χορό, ήταν το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων του χωριού (φωτο αριστερά).

9. Από τη 10ετία του 1920, δημιουργήθηκε εκεί οργανωμένη χορωδία, με δάσκαλο τον Μαντουκιώτη Νικόλαο Μανέτα. Τη χορωδία αυτή των Κυνοπιαστών, τη βρίσκουμε να βγαίνει και εκτός χωριού. Φωτογραφία του 1932, αποκαλύπτει τη συμμετοχή της στη γιορτή των Αγίων Πάντων στους Σιναράδες (φωτο δεξιά).

10. Νέοι Κυνοπιαστινοί, δημιούργησαν στην περίοδο του μεσοπολέμου, συγκρότημα παραδοσιακών χορών με τις τοπικές ενδυμασίες. Το 1938, μάλιστα, ταξιδεύει στην Αθήνα για συμμετοχή σε ανάλογες εκδηλώσεις και φωτογραφίζεται στην Ακρόπολη, στο εσωτερικό του Παρθενώνα!
(φωτο αριστερά)

11. Προπολεμικά δημιουργήθηκε και λειτουργούσε επίσης, ερασιτεχνικός θίασος που ανέβαζε και παρουσίαζε μελοδράματα, όπως η "Γκόλφω", τόσο στους Κυνοπιάστες, όσο και στα γύρω χωριά. Ο θίασος αυτός επαναλειτούργησε και μεταπολεμικά, ενώ μια αξιοσημείωση προσπάθεια έγινε και τη 10ετία του 1980, με την παράσταση «Κορφιάτικος Γάμος».

12. Οι κάτοικοι των Κυνοπιαστών διατήρησαν ζωντανή ως τις μέρες μας, μια παράδοση τραγουδιών και χορών που μας έρχονται από τα βάθη του χρόνου και συγκεκριμένα από τη μέση Βυζαντινή περίοδο. Το τραγούδι – χορός, ο «Γαζιανάκης», που είναι απόσπασμα από το μεγάλο Βυζαντινό ποίημα «Λιογέννητη» του 11^ου αιώνα και άλλα μεσαιωνικά τραγούδια (ακριτικά και παραλογές), αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα πολιτισμικής συνέχειας τουλάχιστον μιας χιλιετίας, που ξαφνιάζει και εντυπωσιάζει.

13. Τους κατοίκους των Κυνοπιαστών, απασχόλησε νωρίς – αιώνες πριν - το πρόβλημα της ύδρευσης και για να το αντιμετωπίσουν, κατασκεύασαν με προσωπική εργασία, ένα δίκτυο κοινόχρηστων πηγαδιών, γύρω από το χωριό, πολλά από τα οποία υπάρχουν και σήμερα. ΄Ωσπου, το 1927, μετά από προσπάθειες πολλών χρόνων, κατασκευάστηκε το μεγάλο πρωτοποριακό για την εποχή, έργο του υδραγωγείου που έφερε στο χωριό – σε κοινόχρηστες βρύσες - το άριστης ποιότητας, νερό της πηγής των Γουράδων, το οποίο διέθεσε η οικογένεια του τελευταίου Δημάρχου Μεσοχωριτών Ανδρέα Παϊπέτη.

14. Ένα χρόνο πριν, στα 1926, κάτοικοι, κοινότητα και εκκλησία των Κυνοπιαστών, αποφάσισαν να μεταφέρουν στη σημερινή θέση, τα δύο κοιμητήρια που ήταν μέχρι τότε στο κέντρο του χωριού, δίπλα στις εκκλησίες της Παναγίας και του Αη Γιάννη. Με την πρωτοβουλία τους αυτή που υλοποιήθηκε άμεσα, δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για να έχουμε σήμερα διαθέσιμους, αυτούς τους μεγάλους και διαμορφωμένους κοινόχρηστους ζωτικούς χώρους, χώρους που τα περισσότερα άλλα χωριά στερούνται.

15. Παράλληλα προς αυτά, κάτοικοι και τοπικές αρχές, δημιούργησαν ένα δίκτυο δρόμων μέσα και έξω από το χωριό, για τους οποίους κατασκεύασαν και μικρά, αλλά πολύ σημαντικά τεχνικά έργα, κυρίως πέτρινα γεφύρια και τοιχία, πολλά από τα οποία υπάρχουν και σήμερα, έτσι ώστε να είναι δυνατή η κίνηση των ζωοκίνητων μεταφορικών μέσων, όπως κάρα, λίσσες, άμαξες κλπ.

Υπόβαθρο για τη σύγχρονη δράση

Και η ομιλήτρια κατέληξε:

Το πρώτο σώμα μουσικών της Φιλαρμονικής Κυνοπιαστών, το 1968

«Το υπόβαθρο αυτό συλλογικής δράσης και λαϊκού Πολιτισμού που διαμορφώθηκε στους Κυνοπιάστες, ανά τους αιώνες, αποτέλεσε τη βάση της πλούσιας σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας, σημαντικός σταθμός της οποίας υπήρξε η ίδρυση της Φιλαρμονικής Κυνοπιαστών το 1966.

Θα μπορούσε μάλιστα με βεβαιότητα να πει κανείς ότι και οι άλλες σημερινές πολιτιστικές δραστηριότητες στο χωριό μας, θέατρο, τραγούδι και χορός, εδράζονται στο πλούσιο παρελθόν λαϊκού πολιτισμού που καταγράφηκε εδώ στο πέρασμα των αιώνων και η αποψινή εκδήλωση απλά το επιβεβαιώνει».

Προβολή φωτογραφιών και απόδοση παραδοσιακών τραγουδιών

Τόσο η ομιλία του γεωπόνου Νίκου Σούλου όσο και η ομιλία της Όλγας Σουρβίνου, συνοδεύτηκαν από την προβολή συνολικά 138 φωτογραφιών οι περισσότερες από τις οποίες, παλιές, σπάνιες και ιδιαίτερα σημαντικές, προέρχονται από το αρχείο της ΕΣΤΙΑΣ.

Από την εκδήλωση δεν έλειψε και το τοπικό παραδοσιακό τραγούδι. Τραγούδια από τη λαϊκή μουσική παράδοση της Κέρκυρας απέδωσε στο ξεκίνημα, η Νεανική Γειτονία που συντονίζει η δασκάλα μουσικής ΄Αρτεμις Πουλημένου. Στη Νεανική Γειτονία συμμετείχαν οι: Μαρία Παϊπέτη, Αντριάνα Παϊπέτη, Αννα – Μαρία Ανυφαντή, Μάγδα Ζώτου, Διαμαντίνα Καρύδη, Μαρία Τσάκα και Ελπίδα Κομιανού. Στην κιθάρα και στο τραγούδι συνόδευσε ο Γιάννης Μοναστηριώτης.

Ενδιάμεσα στις δύο ομιλίες, ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών «Γειτονία» απέδωσε τοπικά τραγούδια με θέματα από την αγροτική ζωή του χωριού. Τη «Γειτονία» συντόνισε όπως πάντα, ο Γιώργος Ανυφαντής ενώ στην κιθάρα συνόδευσε ο Γιώργος Χονδρογιάννης Μπεζερής. Στην «Γειτονία» συμμετείχαν οι: Χριστίνα Παϊπέτη, Ελευθερία Πουλημένου – Τρούλου, Αγγελίνα Πουλημένου – Γεωργάκη, Σπυριδούλα Βραχλιώτη, Μιλίκα Σκιαδοπούλου, Άννα Δαφνή, Ελένη Α. Πουλημένου, Θεοδώρα Πουλημένου, Ελένη Ν. Πουλημένου, Νίκολη Μάζη, Μαγδαληνή Σουρβίνου, Ελένη Δαφνή, Σοφία Ζερβοπούλου – Πουλημένου, Ελένη Τσαγκαροπούλου, Σπύρος Πουλημένος, Κώστας Κολοβός, Σπύρος Μέξας, Δημήτρης Παϊπέτης και Στέφανος Πουλημένος.

Την ιστορική και λαογραφική έρευνα επιχειρεί ο Στέφανος Πουλημένος, στον ήχο και το φωτισμό ήταν οι Σπύρος Ανυφαντής και Κωστής Γλυκιώτης και στην προβολή εικόνων ο Χρήστος Ζερβός.

«Επώνυμες» παρουσίες

Την εκδήλωση παρακολούθησαν ο σύμβουλος του Πρωθυπουργού σε θέματα πολιτισμού, Δημοσθένης Δαββέτας, ο πρώην Γ.Γ. της Περιφέρειας Ι.Ν. Κώστας Γεωργαλίδης, ο απερχόμενος πρόεδρος της Κοινότητας Θωμάς Σούλος, ο εκλεγείς για την προσεχή 5ετία, πρόεδρος Μενέλαος Αρβανιτάκης, ο εφημέριος Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Κουτσούρης, ο Πρόεδρος της Φιλαρμονικής Κυνοπιαστών Αντώνης Πουλημένος και πλήθος κόσμου.

Σημειώνεται ότι πριν την ολοκλήρωση της εκδήλωσης, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. της Εστίας Ιστορίας και Πολιτισμού, Γιώργος Ανυφαντής επέδωσε τιμητική πλακέτα στον Γιώργο Χονδρογιάννη - Μπεζερή, που συνοδεύει με προθυμία και ανιδιοτέλεια τον Π.Χ.Κ. "Γειτονία" στις 10άδες εμφανίσεις της στα χωριά και την πόλη της Κέρκυρας, για τη συμβολή του στη διατήρηση και διάδοση της λαϊκής μουσικής παράδοσης του νησιού μας.