Του λιναριού τα βάσανα για αιώνες και στην Κέρκυρα

• Τι αναφέρουν οι αρχειακές πηγές του 16^ου και 17^ου αι. αλλά και σύγχρονες μαρτυρίες

Η φράση «του λιναριού τα βάσανα» διαδεδομένη σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας που παρήγαγαν λινάρι, διασώθηκε ως την εποχή μας στην Λευκίμμη, όπου αναφέρεται ως προϊόν της τοπικής παραγωγής μέχρι τον 20ό αιώνα. Έρχεται να υποδηλώσει την βασανιστική διαδικασία από την οποία πρέπει να περάσει το φυτό του λιναριού ως την μετατροπή σε ίνα, κλωστή και ύφασμα.

Το λινάρι είναι ένα φυτό με όμορφα μπλέ λουλούδια, από το οποίο ο άνθρωπος ανακάλυψε ότι –αν το ταλαιπωρήσει αρκετά- μπορεί να βγάλει κλωστικές ίνες από τις οποίες κατασκευάζουμε τα λινά νήματα και υφάσματα. Οι ίνες του λιναριού είναι πολύ πιο ανθεκτικές από του βαμβακιού και το ύφασμα από λινό είναι πιο δροσερό, γι’ αυτό εξάλλου το προτιμούμε το καλοκαίρι. Ποια είναι όμως τα πάθη του λιναριού; 

Τα λινάρια όταν τα κόβουν, τα βουλιάζουν, τα μουλιάζουν στο νερό για περίπου είκοσι μέρες, σε περιοχές που ονομάζονται Βουλίστρες1. Ως τοπωνύμιο οι Βουλίστρες έχει διασωθεί σε διάφορες περιοχές του νησιού μία από τις οποίες βρίσκεται απέναντι από το αεροδρόμιο στη Χρυσίδα. Μετά το μούλιασμα τα λινάρια απλώνονται στον ήλιο για να στεγνώσουν. Ακολουθεί το μαγγάνισμα, με μια συσκευή, το μάγγανο, που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι όργανο βασανιστηρίου του Μεσαίωνα. Θα το έχετε ακούσει ως πρώτο συνθετικό της λέξης μαγγανοπήγαδο, ή στην παράγωγη λέξη μαγγανεία που σημαίνει μηχανορραφία. Το μάγγανο λοιπόν, ζουλούσε το λινάρι και μετά σειρά είχε το σπάθισμα από όπου γίνονταν οι ίνες. Οι ίνες μετά λαναρίζονταν δηλαδή κάθε ίνα διαχωριζόταν, καθαριζόταν και παραλληλίζονταν με ειδικό εργαλείο και στο φινάλε με ειδικές ρόκες και ειδικές τεχνίτρες γινόταν το γνέσιμο το οποίο περιλάμβανε σάλιωμα και δάγκωμα για να γίνει η κλωστή λεπτή.

Ίχνη παραγωγής λιναριού στην Κέρκυρα καταγράφονται τουλάχιστον από την περίοδο της Ενετοκρατίας, με κάποια μικρή παραγωγή να αναφέρεται στη Λευκίμμη, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σποραδικά σε άλλες περιοχές του νησιού ως το 19402.

Για την ενετοκρατία υπάρχει πλήθος γραπτών μαρτυριών σε νοταριακές πράξεις των αρχών του 16^ου αιώνα για την ευρύτερη περιοχή της Λευκίμμης, ενώ στις αρχειακές πηγές3, συνεχίζονται και τον επόμενο αιώνα (1626), με περιοχή αναφοράς την Χρυσίδα ή Κρησίδα και τις ειδικότερες θέσεις Βουλίστρες και Κασσαρά, παρά τις εκβολές του μικρού ομώνυμου ποταμιού στη λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου.

Α.Ν.Κ. - Πράξη του νοτάριου Βούρτζη Β.175 (φωτο πάνω),  από έρευνα του Θεόδωρου Σκαλίτη

+1626 εμερες 26 του μαρτηου μινος ηστην περιοχη της κυράς της Καστανηας ηστο σποιτη του παπα Σταθη Κασαρα ο οποιος κιρ Γηοργιος Κασαρας σηνεφονοισε με τα τους παροντες Γηοργι Μηστου και κιρ Θεοδι Μοραητη και κιρ Διμιτριου Μεγαλογενοιου κατηκη ης το Βηρο  και βανη τους ανωθεν σητροφους ης της Βουληστρες οπερ εχη παχθομενες απο τον ανωθεν Κασαρα από τον μισερ Τζανη Φλοριον στην Κρισηδαν να της φιλανε η ανωθεν δια τη σοδιαν οπου ερχεται καλων και πηστων με την αληθηαν και απο το δεκατο ληναρι ηθελαν να περνουν να το εφερνουν ηστο λητριβηον του ανοθεν κιρ Γιοργη Κασαραν και οπερ ηθελε μεγγανη απο το αυτο ληναρι να πλερονη τι αποτημμεσι και ανησος και τους πατρονηαρον τα ποσα σολδια ης της βουληστρες οπηος τα ξοδιαν σηντα εβγανη απο τη μεση και οπηος υθελοντας να βρη σε τηποτες κλεψη αν να τονε βγάνοντας να χάνη τον γγόπον του και ουτος συνεφονησαν ης δεσμο τον αγαθον αυτου υπο μαρτηριας του κιρ Μιχαλη Φλαμπουριαρι και κιρ Δίμου Σιδερι.

 (μεταγραφή Ανδρέας Μαζαράκης)

Για τη δεύτερη, περιλαμβάνονται σχετικές πληροφορίες στα στατιστικά στοιχεία που συνέλεξε στο νησί, ο Γάλλος αξιωματικός Ντεκόρς, το 19174. Πιο συγκεκριμένα, μικρή παραγωγή λιναριού μαζί με καπνό, αναφέρεται στις Ριγγλάδες και τα Κρητικά. Το λινάρι χρησιμοποιείται επιτόπου σε επαγγέλματα εντελώς πρωτόγονα για την κατασκευή χονδροειδούς υφάσματος για το σπίτι.5 Ζωντανές μαρτυρίες αναφέρουν ακόμη μικρή παραγωγή λιναριού πριν από μερικές δεκαετίες, στην Χρυσίδα των Κυνοπιαστών αλλά και στον Αγ. Νικόλαο (πρώην Κολοκύθι), στο νότο του νησιού.

Σε ανάμνηση της παραγωγής λιναριού στην Κέρκυρα αναφέρονται σε διάφορες περιόδους, ως τις μέρες μας, το τοπωνύμιο Λιναμιά ή Λιναμιές, στη Λευκίμμη (μεταξύ Περιβολίου και Ριγγλάδων), στο Χλωμό, στους Καστελλάνους Μέσης και στους Κυνοπιάστες, όπου εκτός του τοπωνυμίου υπάρχει και σήμερα το επώνυμο Λιναράς.

Αξίζει να αναφερθεί ότι βιομηχανική επεξεργασία του λιναριού γινόταν στο εργοστάσιο ΔΕΣΥΛΛΑ στην Κέρκυρα. Το εργοστάσιο «Καννάβεως, Λίνου και Ιούτης» ιδρύθηκε το 1871 από τον Αλέξανδρο Δεσύλλα και επεξεργαζόταν καννάβι, λινάρι και γιούτα, που, κατά βάση, εισάγονταν από την Ινδία, το Πακιστάν και τις Φιλιππίνες. Η τεράστια αυτή μονάδα την εποχή της ακμής της απασχολούσε γύρω στους 1500 εργάτες. Διέκοψε τη λειτουργία της το 1982 και έκλεισε οριστικά το 1985.

Από την αρχαιότητα

Το λινάρι είναι ένα από τα αρχαιότερα φυτά που καλλιέργησε ο άνθρωπος με σκοπό την κατασκευή νημάτων για την παραγωγή υφασμάτων. Έδωσε μάλιστα, όπως αναφέρεται στα Ομηρικά Έπη6, το όνομά του στα προϊόντα που παράγονται από αυτό. Την κλωστή, το νήμα και την σινδόνα.

Πέραν, όμως, από τη χρήση του σαν κλωστικό φυτό, έγινε ιδιαίτερα γνωστό και για τις θεραπευτικές ιδιότητες των σπόρων του. Η μεγάλη σημασία αυτού του αρχαίου ιατρικού φυτού φαίνεται, άλλωστε, και από τη λατινική του ονομασία linus usitatissimus, που σημαίνει «λινάρι το χρησιμότατο».

Η ελαφρά γλυκιά γεύση τους σε συνδυασμό με την υψηλή περιεκτικότητά τους σε ωφέλιμα για την υγεία θρεπτικά συστατικά καθιστούν τους σπόρους του λιναριού μια σύγχρονη θαυματουργή τροφή, η οποία δεν θα πρέπει να λείπει από το σύγχρονο διαιτολόγιο του ανθρώπου.

Ο λιναρόσπορος και το λάδι που προκύπτει από την έκθλιψή του -το λιναρέλαιο- έχουν σημαντικές αντιοξειδωτικές ιδιότητες.

Λινάρι: Μια ξεχασμένη καλλιέργεια με μεγάλες προοπτικές

Το λινάρι (Linum usitatissimum) είναι ένα φυτό που ανήκει στην οικογένεια Linaceae. Καλλιεργούνται δύο τύποι λιναριού:

- Το λινάρι που καλλιεργείται για την παραγωγή σπόρου από τον οποίο παράγεται έλαιο. Το είδος αυτό είναι βραχύκορμο.

- Το λινάρι που καλλιεργείται για παραγωγή ινών. Το είδος αυτό είναι πιο υψηλόκορμο και με μικρότερο αριθμό διακλαδώσεων.

Το λινάρι είναι φυτό που κατάγεται από περιοχές της Ασίας και ίσως από τις Ινδίες. Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα λιναριού στον κόσμο με 250-300.000 τόνους ετησίως, που αποτελεί το 25% της παγκοσμίου παραγωγής. ΄Αλλες χώρες που καλλιεργούν λινάρι είναι η Γαλλία, οι Ινδίες, η Λιθουανία.

Στην Ελλάδα η καλλιέργεια είναι μικρή και κυρίως καλλιεργείται στη Μεσσηνία, κυρίως για παραγωγή λιναρόσπορου. Το κλίμα αν και δεν ευνοεί πολύ την παραγωγή πολύ καλής ποιότητας ίνας και γι' αυτό σήμερα δεν καλλιεργείται στην Ελλάδα, το λινάρι που έχει σκοπό την παραγωγή ινών.

Πηγές:

1. Μιχάλη Χρυσικόπουλου, Πρακτωρίας Λεύχημου, ταξίδι στο χρόνο και στο χώρο, Λευκίμμη 2009, σελ. 96

2. Προσωπική μαρτυρία του Κώστα Δ. Πουλημένου, ετών 90, στους Κυνοπιάστες, στις 13 Ιουλίου 2020.

3. Μιχάλη Χρυσικόποιλου, Μοναστηριώτης Κωνσταντίνος, νοτάριος Λευκίμμης, σωζόμενες πράξεις 1506 -1516, Λευκίμμη 2010

4. Ο Ντεκόρς ήταν Γάλλος αξιωματικός Διοίκησης, προϊστάμενος της Υπηρεσίας Τροφοδοσίας του Γαλλικού στρατού στην Κέρκυρα, όπου έκανε απογραφή του αγροτικού πλούτου του νησιού, το 1917

5. Ο Αγροτικός Πλούτος της Κέρκυρας, έκδοση ΟΚΕΣΑ, Αθήνα 2000, σελ. 77

6. Ομήρου Ιλιάδα, Υ 128 και Ω 210

Και πληροφορίες από 

http://www.kolivas.de/archives/369706