Οι – βαθιές στο χώρο και το χρόνο - ΡΙΖΕΣ ΜΑΣ μέσα από τη δημοτική ποίηση και τα τραγούδια μας

ΜΙΑ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΒΡΑΔΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΥΝΟΠΙΑΣΤΕΣ (περιγραφή και βίντεο)

Μια μοναδική στο είδος της Βραδιά Kερκυραϊκης Λαϊκής Παράδοσης, απόλαυσε το πολυάριθμο κοινό που την παρακολούθησε με αφοσίωση και συγκίνηση, την Παρασκευή 10 Αυγούστου 2012, το βράδυ, στους Κυνοπιάστες. Ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών «Γειτονία» στην εκδήλωση αυτή παρουσίασε τις «ΡΙΖΕΣ ΜΑΣ μέσα από τη δημοτική ποίηση και τα τραγούδια μας».

Ειδικότερα, παρουσιάστηκαν αντιπροσωπευτικά δείγματα της δημοτικής ποίησης και των τραγουδιών του τόπου μας, που αποκαλύπτουν μια πλούσια λαϊκή παράδοση αιώνων, στην ύπαιθρο Κέρκυρα, σ’ ένα πολιτιστικό υπόβαθρο για το οποίο πολύς κόσμος σήμερα είναι μάλλον ανυποψίαστος.
Νέοι και νέες του χωριού μίλησαν για 12 ενότητες αυθεντικών δημοτικών ποιημάτων και τραγουδιών της Κέρκυρας, ενώ ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών «Γειτονία», απέδωσε τις μοναδικές μελωδίες που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές, μερικές από τις οποίες αναβίωσαν, μετά από πολλές 10ετίες λησμονιάς.

Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάστηκε η παράδοση του τόπου μέσα από ποιήματα και τραγούδια που αναφέρονται στις ενότητες: 

Ακριτικά – παραλογές, της αγάπης, του γάμου, της αρρενογονίας, τα κάλαντα, τα (προ Πάσχα) λαϊκοθρησκευτικά, της τάβλας, της ξενιτιάς, της ελιάς, της δουλειάς και της παρέας και τέλος, τα τραγούδια των πανηγυριών.

Κλείνοντας την εκδήλωση, η «Γειτονία» απέδωσε  τρία τραγούδια – νεότερες συνθέσεις – στο ύφος όμως των παραδοσιακών μας τραγουδιών. Τα δύο τραγούδια έχει γράψει, πριν 50 χρόνια, ο Κυνοπιαστινός μουσικός Σπύρος Σταμ. Πουλημένος (Μπαρμπαρέλας) που δεν ζει πιά, και το τρίτο, ο συντονίζων τον Πολυφωνικό Χορό, παλιός ταλαντούχος χορωδός, Γιώργος Ανυφαντής.Τη λαογραφική έρευνα για τη Βραδιά Λαϊκής Παράδοσης επιχείρησε ο Στέφανος Πουλημένος, ενώ τα οργανωτικά και τις δημόσιες σχέσεις είχαν η ΄Αννα Δαφνή και ο Σπύρος Α. Πουλημένος.

Στην εκδήλωση παρέστησαν και απηύθυναν χαιρετισμό, ο Αντιπεριφερειάρχης Χρήστος Σκούρτης, ο Πρόεδρος της Δημοτικής Κοινότητας Κυνοπιαστών Θωμάς Σούλος, ο εφημέριος της ενορίας π. Χρυσόστομος Κουτσούρης και ο Πρόεδρος της Χορωδίας Κέρκυρας Τάκης Μεταλληνός.

Παρέστησαν ακόμη ο αντιπρόεδρος της ΔΕΥΑΚ Μάκης Ανυφαντής, οι πρώην Γ.Γ. της ΠΙΝ Κώστας Γεωργαλίδης και Βάσω Αλεξανδρίδου, ο συγγραφέας - καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πάτρας, Στέφανος Παϊπέτης, η ποιήτρια Ρέα Δαφνή, ο Πρόεδρος της Ενωσης Χορωδιών Κέρκυρας Αντώνης Μάμαλος, πρόεδροι και εκπρόσωποι διαφόρων πολιτιστικών συλλόγων και πλήθος φίλων της λαϊκής μας παράδοσης.

ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΜΑΣ μέσα από τη δημοτική ποίηση και τα τραγούδια μας

Την εισαγωγή του θέματος στην εκδήλωση έκανε ο δημοσιογράφος – πρώην Νομάρχης Κέρκυρας Στέφανος Πουλημένος αναφέροντας τα εξής:

«Η λαϊκή παράδοση του τόπου μας, έχει την αφετηρία της, όπως έχει διαπιστώσει πλήθος ντόπιων και ξένων ερευνητών, στα Βυζαντινά χρόνια και αποκαλύπτει έναν πλούσιο λαϊκό πολιτισμό, μεγάλο μέρος του οποίου έχει αποτυπωθεί από τον ανώνυμο δημιουργό, στη δημοτική μας ποίηση και τα τραγούδια μας, που είναι και το θέμα της αποψινής εκδήλωσης.

Ο λαογράφος Γεράσιμος Χυτήρης, στο βιβλίο του «Τα λαογραφικά της Κέρκυρας» επισημαίνει ότι από τις αρχές του 19ου αιώνα, πριν την Ελληνική επανάσταση, με τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια ήρθαν σ’ επαφή μεγάλοι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής στην Ευρώπη. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο Γερμανός φιλόσοφος Γκαίτε, φέρεται να είπε μόλις διάβασε τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια, πως η ανάγνωσή τους ήταν ό,τι, πολυτιμότερο του συνέβη (εκείνες τις ημέρες), τονίζοντας ότι «είναι τα ωραιότερα απ’ όσα γνωρίζουμε ως λυρική, δραματική και επική ποίηση».

Σημαντική θέση ανάμεσα στα ελληνικά δημοτικά τραγούδια, έχουν τα τραγούδια από τα Επτάνησα και ιδιαίτερα από την Κέρκυρα, είτε αυτά αποτελούν παραλλαγές τραγουδιών του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, είτε έχουν θεματολογία, ύφος και περιεχόμενο αποκλειστικά τοπικά.

Τα δημοτικά ποιήματα και τραγούδια της Κέρκυρας, αποτυπώνουν κατά τρόπο απλό, προσιτό, εύληπτο, τη ζωή της τοπικής κοινωνίας – βασικά της υπαίθρου – και γίνονται επί αιώνες, η πνευματική τροφή του λαού, που βρίσκεται μακριά και από τη στοιχειώδη ακόμη μορφή εκπαίδευσης. Σ΄ αυτά καθρεφτίζεται, όχι μόνο η ιστορία του τόπου, μα και ο πνευματικός και ψυχικός του κόσμος. Εκφράζονται απαράμιλλα τα αισθήματα της ανθρώπινης καρδιάς, όπως λέει ο Σατομπριάν.

Τα κερκυραϊκά δημοτικά τραγούδια, σημειώνει ο ερευνητής Γιάννης Μαρτζούκος σε έκδοση του 1959, χαρακτηρίζονται για την καθάρια ελληνική Δημοτική τους γλώσσα. Και τούτο βέβαια χρωστιέται – αναφέρει – στον επηρεασμένο από το κλίμα και την ασύγκριτη ομορφιά του νησιού, χαρακτήρα του Κερκυραίου, τον ήρεμο, όπως και το μουσικό τόνο της προφοράς του, που διατηρεί ακέραια τη λέξη. Δεν την συγκόπτει γιατί δεν βιάζεται, δεν τρέχει. Περιπατεί. Φαίνεται ν’ απολαμβάνει, πλούσια ή φτωχικά, ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, τη ζωή του σε ήρεμους και αργούς ρυθμούς.

Στο σημείο αυτό, είναι αναγκαίο ν’ αναφέρω ότι πολλά από τα τραγούδια που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται ως κερκυραϊκά παραδοσιακά και δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, είναι φανερό και αποδεδειγμένο πια, ότι είναι απομιμήσεις ξένων μελωδιών που μας ήρθαν κυρίως τον 20ό αιώνα, από την Ιταλία και τη Γερμανία.

Τα τραγούδια αυτά, είναι μεν ευχάριστο να τα ακούμε, να τα τραγουδάμε και κάποια να τα χορεύουμε, αλλά δεν παύουν να είναι ξένα προς τη δική μας πλούσια, όπως θα δείτε στη συνέχεια, καθαρά ελληνική, λαϊκή παράδοση.

1.     Αφετηρία τα τραγούδια του ακριτικού κύκλου και οι παραλογές

Τα τραγούδια του ακριτικού κύκλου και τις παραλογές παρουσίασε η φοιτήτρια Ολγα Αρ. Σουρβίνου, αναφέροντας τα εξής:

«Πρόκειται για τραγούδια που υμνούσαν αρχικά τα κατορθώματα των ακριτών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας κυρίως στ’ ανατολικά σύνορά της, τα οποία όμως έφτασαν και δυτικά, μέχρι τα νησιά του Ιονίου. ΄Οπως αναφέρει ο Νίκος Πακτίτης στο βιβλίο του «Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια» - έκδοση 1989, «τα τραγούδια αυτά μαζί με τις παραλογές τραγουδούσαν και χόρευαν στα χωριά της Κέρκυρας τα βράδια τις αποκριές», γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκαν ως αποκριάτικα. Δύο τέτοια τραγούδια – παραλογές, τραγουδούσαμε και χορεύαμε τις απόκριες και συγκεκριμένα την τελευταία Κυριακή της αποκριάς, την Κυριακή της Τυρινής, τις Τρινές, ως τις αρχές της 10ετίας του 1960, στους Κυνοπιάστες.

Ένα απ’ αυτά, τον Γαζιανάκη, τον αναβιώσαμε φέτος μετά από 50 χρόνια λησμονιάς, με εντυπωσιακή ανταπόκριση κι επιτυχία, στη μικρή πλατεία των Κυνοπιαστών, μπροστά στον Αη Γιάννη.

Ο Γαζιανάκης είναι, όπως το τραγούδι «Ο Κωνσταντίνος ο μικρός»,  ένα αφηγηματικό μεσαιωνικό ποίημα – παραλογή - που τραγουδιέται και χορεύεται χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Ο πρωτοχορευτής ή η πρωτοχορεύτρια τραγουδάει τον πρώτο στίχο και επαναλαμβάνει ο χορός, με παράλληλη απλή χορευτική κίνηση.

Ας δούμε μερικούς στίχους του που παραπέμπουν στο μακρινό παρελθόν μας:

Ο Γαζιανάκης ο μικρός, ο μικρο Γαζιανάκης,

Όλον το βιό του πούλησε την κόρη να πλανέψει.

Μα η κόρη ‘ταν απλάνευτη και πλανεμούς δεν έχει.

Το μαύρο του τ’ απόμεινε και πάει να το πουλήσει.

Στο δρόμο που επήγαινε, μια γριά απανταίνει.

Να σ’ ορμηνεύσω Γαζιανέ, τι χάρη θα μου κάνεις;

Την Άρτα με τα Γιάννενα, τη Χιό με τα καράβια

και την Αδριανούπολη μ’ όλα τα παλικάρια».

Ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών «Γειτονία» αποέδωσε και χόρεψε ένα μικρό απόσπασμα του μεγάλου σε διάρκεια αυτού τραγουδιού.

2.     Ο μέγας πλούτος των τραγουδιών της αγάπης

Την ενότητα των τραγουδιών της αγάπης παρουσίασε η φοιτήτρια Ελλη Ανυφαντή, αναφέροντας τα εξής:

Τα τραγούδια της αγάπης είναι το κυρίαρχο είδος στη λαϊκή παράδοση της Κέρκυρας. Χιλιάδες δεκαπεντασύλλαβα λυρικά δίστιχα εξυμνούν την ομορφιά της αγαπημένης και περιγράφουν το πάθος του έρωτα σε όλες του τις διακυμάνσεις, με τις κορυφώσεις και τις απογοητεύσεις πολλές φορές…

Η απουσία από την τοπική παράδοση του ηρωϊκού στοιχείου που χαρακτηρίζει άλλες περιοχές του ελληνισμού, οι οποίες έζησαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό, «έθρεψε» και ύμνησε όσο πουθενά αλλού, το ερωτικό στοιχείο στη ζωή των ανθρώπων και το έκανε τραγούδι, καταλαμβάνοντας ένα μεγάλο κεφάλαιο στην κερκυραϊκή δημοτική ποίηση.

Η επιγραμματικότητα και η ποιητική τους πληρότητα, λέει ο Νίκος Πακτίτης, τα κάνει να θεωρούνται από τα καλύτερα που έχει να επιδείξει η ελληνική δημοτική μούσα.

Στα «Δίστιχα της Αγάπης» που κατέγραψε το 1959 ο Γιάννης Μαρτζούκος, βρίσκουμε μεταξύ άλλων τους στίχους:

Αγάπα με να σ’ αγαπώ, θέλε με να σε θέλω,

γιατί θε να ‘ρθει ένας καιρός, να θέλεις να μη θέλω.

Αγάπη που ‘χα κι έχασα για την κακογνωμιά μου,

τώρα θωρούν τα μάτια μου και καίγεται η καρδιά μου.

Συχνά συναντάμε όμως και την απογοήτευση με τις πικρές διαπιστώσεις της:

Η αγάπη σου είναι ψεύτικη, σαν τ’ Απριλιού το χιόνι

όπου το ρίχνει αποβραδίς και την αυγή το λυώνει.

Θέλ’ η καρδιά μου να σφαεί κι εγώ τηνε μαλώνω,

βάστα καρδιά μου υπομονή κι εγώ βαστώ τον πόνο.

Ο Πολυφωνικός Χορός  απέδωσε στη συνέχεια πολύ όμορφες μελωδικές συνθέσεις:

Το ερωτικό τραγούδι «Θυμάσαι που μου χάρισες μια μέρα την καρδιά σου» και το τραγούδι με την αδάμαστη θέληση του νέου, ακόμη και να κλέψει την αγαπημένη του, «μια βαρκούλα θ’ αρματώσω».

3.     Τα καταπληκτικά τραγούδια του γάμου

Την ενότητα αυτή των τραγουδιών παρουσίασε η φοιτήτρια Κατερίνα Πενηντάρχου Πουλημένου, λέγοντας τα εξής:

« Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην κερκυραϊκή λαϊκή παράδοση καταλαμβάνουν τα δρώμενα του γάμου. Κεντρική θέση σ’ αυτά έχουν τα τραγούδια που συντίθενται από ένα μεγάλο πλήθος λαϊκών δίστιχων, τα οποία υμνούν την ομορφιά της νύφης και συμβουλεύουν το γαμπρό να την αγαπάει. Αποδίδουν με συγκινητικούς στίχους, όπου ο ερευνητής διαπιστώνει και την επίδραση των Κρητών που εγκαταστάθηκαν στο νησί μας στα χρόνια της Ενετοκρατίας, τον αποχωρισμό από τους γονείς, τους συγγενείς και τους φίλους.

Δίνουν στη νύφη συμβουλές πώς να παρουσιαστεί την ημέρα του γάμου και πώς να φερθεί στο νέο σπιτικό της, ενώ ευχές δίνονται στους νιόνυμφους, το κουμπάρο και τον προξενητή.

Ευχές και συμβουλές στη νύφη αποτυπώνουν τα τρία δίστιχα που ακολουθούν:

Σου στρώσαν το κρεβάτι σου με γειά σου με χαρά σου

να 'ναι καλά το ταίρι σου μέσα στην αγκαλιά σου

Εφύτεψα βασιλικό τση νύφης το κρεβάτι,

τ' αντρόγυνο που θα γενεί να ζήσει να γεράσει

Στη γειτονιά που τώρα πας, κράτα καλό τιμόνι,

να μη σε κογιονάρουνε  οι φθονεροί γειτόνοι.

Ο Πολυφωνικός Χορός επέδωσε δύο χαρακτηριστικά τραγούδια του γάμου σε διαφορετικές μελωδικές γραμμές.

4.     Η επιζήτηση της αρρενογονίας

Το θέμα παρουσίασε ο μαθητής Τάσος Δ. Δαφνής, αναφέροντας τα εξής;

«Η θέση της γυναίκας στη μεσαιωνική κοινωνία μέχρι και τα νεότερα χρόνια, ήταν τοποθετημένη σε δεύτερη μοίρα, ως αποτέλεσμα πανάρχαιων αντιλήψεων, που την ήθελαν σε ρόλο αναπαραγωγής και πάντα υποταγμένη στην ανδρική θέληση.

Οι αντιλήψεις αυτές ενισχύθηκαν από τις κοινωνικούς εθιμικούς κανόνες, όπως η υποχρέωση της προίκας και η αίσθηση ότι το σόι κρατιέται στη ζωή, έχει συνέχεια, μόνο με τα αγόρια. Οι αντιλήψεις αυτές εμπεδώθηκαν και μέσα από την εκκλησιαστική παράδοση και τις γραφές, όπως αυτές πέρασαν από την Παλαιά στην Καινή Διαθήκη.

Στο μεσαιωνικό τραγούδι του «κυνηγού και της κόρης», έχουμε μια σαφή αναφορά της αξίας που έδιναν οι κοινωνίες της εποχής, στην αρρενογονία.

Τα αρσενικά παιδιά της οικογένειας τα ήθελαν πολλά και παλικάρια, να υπερασπίζονται τη ζωή, την περιουσία, την τιμή και την υπόληψη της οικογένειας.

Ο κυνηγός προκαλεί νέα που πλένει στη βρύση, ρίχνοντάς της το μαντήλι και ζητώντας να του το πλύνει. Η κόρη θέλει ν’ αποφύγει την πρόκληση αλλά ο κυνηγός δεν την αφήνει να φύγει. Η μάνα της διαισθάνεται ότι κάτι συμβαίνει με την καθυστέρηση της κόρης στο πλύσιμο και της φωνάζει από μακριά.

Η κόρη αποκρίνεται και αποκαλύπτει την απαίτηση του κυνηγού.

Τότε η μάνα, μέσα από τους στίχους του ποιήματος, φέρεται να λέει στη θυγατέρα της για να τ’ ακούει ο κυνηγός:

Ποιος είναι αυτός ο κυνηγός που σε κρατάει στα βρόχια

Και δε φοβάται Μάριω μου, τα δώδεκά σου αδέρφια;

Και ο κυνηγός παρεμβαίνει απαντώντας:

Αν έχεις δώδεκα αδερφούς, καβαλαραίους δέκα,

όλους του εξεπέζευα να πάρω εσέ γυναίκα.

Χαρακτηριστικό της ίδιας αντίληψης, που ίχνη της φτάνουν ως τις μέρες μας, είναι το τραγούδι με ευχές στους νεόνυμφους, όπου μεταξύ άλλων αναφέρει:

Τ’ αντρόγυνο που γίνηκε να ζήσει να γεράσει

Να κάνει δώδεκα παιδιά, δώδεκα παλικάρια

Να κάμει κι ένα θηλυκό να μη χαθεί το φυσικό…

Αυτό το τραγούδι απέδωσε ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών.

5.     Τα δικά μας κερκυραϊκά κάλαντα

Την ενότητα των κάλαντων παρουσίασε η μαθήτρια Φωτεινή Ν. Φαγογένη, αναφέροντας τα εξής:

«Σημαντική θέση στην κερκυραϊκή λαογραφία έχουν τα κάλαντα  που είναι τραγούδια αφιερωμένα στις μεγάλες γιορτές των Χριστουγέννων, του Αγίου Βασιλείου (της Πρωτοχρονιάς) των Θεοφανείων, του Λαζάρου και της Λαμπρής. Τα κερκυραϊκά κάλαντα έχουν ωραίους στίχους, είναι μελωδικότατα και διαφέρουν αισθητά από τ’ αντίστοιχα άλλων περιοχών του Ελληνισμού.

Ακόμη και μέσα στην Κέρκυρα, πριν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση τα ομογενοποιήσει σε μία κυρίαρχη εκδοχή, υπήρχαν πολλές παραλλαγές στίχων και μελωδιών, που τις συναντούσε κανείς από περιοχή σε περιοχή.

Ομάδες κατοίκων των χωριών, όλων των ηλικιών, τραγουδούσαν τις παραμονές των γιορτών τα κάλαντα, δημιουργώντας ένα γιορταστικό και πανηγυρικό κλίμα, που έκανε τους απλούς ανθρώπους των χωριών να τις αισθάνονται, ως πλούσιοι σε συναισθήματα, ακόμη και μέσ’ στην απόλυτη φτώχεια τους.

Λαμπροφορά η ανατολή κι η δύση καμαρώνει

κι αν ίσως και νυστάζετε μην κοιμηθείτε ακόμη.

Κι αν ίσως και κοιμόσαστε γρήγορα σηκωθείτε

να σας ειπώ τα κάλαντα και να τ' αφουγκραστείτε».

Ο Πολυφωνικός Χορός θύμισε τη μελωδική απόδοση των στίχων αυτών για τα κάλαντα των Χριστουγέννων, σημειώνοντας - για να μη ξεχχνιόμαστε - ότι μας χωρίζουν 135 μέρες από τη μεγάλη γιορτή, νοιώθοντας όμως για λίγο, ότι βρισκόμαστε στην παραμονή τους.

6.     Τα λαϊκοθρησκευτικά τραγούδια

Την ενότητα των τραγουδιών αυτών παρουσίασε η μαθήτρια Άννα Μαρία Σπ. Ανυφαντή, αναφέροντας τα εξής:

«Πέρα από τα κάλαντα, στην κερκυραϊκή λαϊκή παράδοση είναι καταγεγραμμένα και άλλα λαϊκοθρησκευτικά ποιήματα και τραγούδια.

Τα δύο πιο γνωστά είναι, το τραγούδι – χορός των Παπάδων και των γερόντων «Δόξα να ’χει πάσα ημέρα», που επιβιώνει στο χωριό Επίσκεψη στη Βόρεια Κέρκυρα, αλλά και το τραγούδι της Σαρακοστής – το μοναδικό επιτρεπόμενο στη θρησκευτική αυτή περίοδο της νηστείας και προσευχής – το «Καλό ‘ναι τ΄Αγιος ο Θεός».

Το λαϊκοθρησκευτικό αυτό τραγούδι, απέδωσε φέτος, ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών, μετά από 10ετίες λησμονιάς, για πρώτη φορά σε εκδήλωση για το Θείο Πάθος, που οργάνωσε τη Μεγάλη Τρίτη, ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων, στην Ιόνιο Βουλή, στην πόλη της Κέρκυρας.

Καλο ΄ναι τ’ Αγιος ο Θεός καλός κι όπου το λέει

Κι όπου το λέει σώνεται, κι όπου τ’ ακούει αγιάζει

Κι όπου το καλαφροκαστεί, παράδεισο θα λάβει»

Την αρχή του τραγουδιού  αυτού, θύμισε μελωδικά, ο Πολυφωνικός Χορός.

7.     Τα τραγούδια της τάβλας

Την ενότητα των τραγουδιών της τάβλας παρουσίασε επίσης η μαθήτρια Αννα Μαρία Σπ. Ανυφαντή, αναφέροντας τα εξής:

«Περνώντας στο κεφάλαιο των καθιστικών τραγουδιών και αυτών της τάβλας, σημειώνουμε ότι πρόκειται για μη χορευτικά τραγούδια, που οι παρέες τα τραγουδούσαν στις γιορτές και τα γλέντια τους, ακόμη και γύρω από το φτωχικό τους τραπέζι.

Συμβαίνει δηλαδή κι εδώ ό,τι σ’ όλη την Ελλάδα, μόνο που στην Κέρκυρα, κεντρικό θέμα των τραγουδιών αυτών είναι η αγάπη και τα έντονα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω απ’ αυτήν.

Ποιός είδε τέτοιον πόλεμο να πολεμούν τα μάτια

Δίχως μαχαίρια και σπαθιά να γίνονται κομμάτια

Βασιλικέ πλατύφυλλε με τα σαράντα φύλλα,

Σαράντα σ’ αγαπήσανε μα πάλι εγώ σε πήρα

Ο Πολυφωνικός Χορός θυμίσε  τη μελωδική απόδοση αυτού του τραγουδιού

8.     Τραγούδια της ξενιτιάς

Την ενότητα αυτή των τραγουδιών παρουσίασε ο Στεφανος Πουλημένος, αναφέροντας:

«Στην κερκυραϊκή λαϊκή παράδοση δεν έχουν σημαντική θέση τα τραγούδια της ξενιτιάς, όπως συμβαίνει στην απέναντι ΄Ηπειρο. Ωστόσο δεν απουσιάζουν ολότελα, καθώς δεν ήταν άγνωστο στο νησί μας το φαινόμενο του ξενητεμού.

Ξενητεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,

η ξενητειά σε χαίρεται κι εγώ ΄χω τον καημό σου.

Τι να σου στείλω μάτια μου, τι να σου προβοδήσω;

Αν στείλω μήλο σέπεται, κυδώνι μαραγκιάζει

Να στείλω και το δάκρυ μου σ’ ένα χρυσό μαντήλι;

Το δάκρυ μου είναι καυτερό και καίει το μαντήλι»

Ο Πολυφωνικός Χορός απέδωσε στη συνέχεια το τραγούδι «Να ΄χα έναν ταχυδρόμο» για να πάει το γράμμα στη ξενητεμένη αγάπη.

9.     Τραγούδια της δουλειάς και της παρέας

Την ενότητα των τραγουδιών της δουλειάς και της παρέας παρουσίασε η ιστορικός – φιλόλογος Έλενα Βουσολίνου – Ανυφαντή, αναφέροντας τα εξής:

«Οι κοινωνικές σχέσεις αιώνων είχαν στην Κέρκυρα διαμορφώσει τις προϋποθέσεις έκφρασης κοινών αισθημάτων από τους ανθρώπους της δουλειάς, στο χώρο του καθημερινού μόχθου. ΄Αντρες και γυναίκες δεν έχαναν την ευκαιρία, συνθέτοντας αυτοσχέδια δίστιχα, να εκφράσουν μελωδικά τα αισθήματά τους, παραδίδοντάς μας ένα είδος τραγουδιού που δεν το συναντάμε σε άλλους τόπους.

Η κοπιαστική μέρα, όταν ερχόταν το σούρουπο, δεν αφαιρούσε τη διάθεση για τραγούδι. Τουναντίον αποτελούσε πηγή έμπνευσης, δηλωτική και των δεσμών που είχαν αναπτυχθεί μέσα στην παρέα.

Ενύχτωσε κι εβράδιασε, και τα βουνά ισκιάζουν,

χαρά σε κείνες τσι καρδιές που δεν αναστενάζουν

Ο ήλιος εβασίλεψε από τα δάκρυά μου

γιατί κι αυτός βαρέθηκε τα παραδέρματά μου

Δεν ημπορώ τα μάτια μου ψηλά να τα σηκώσω

και τση καημένης μου καρδιάς παρηγοριά να δώσω

Ενύχτωσε και μου πονεί τη συντροφιά ν’ αφήσω,

Θεέ μου φέξε γλήγορα για να ξαναγυρίσω.»

Ο Πολυφωνικός Χορός απέδωσε στη συνέχεια το σχετικό τραγούδι

10.      Τραγούδια της ελιάς

Την ενότητα των τραγουδιών της ελιάς παρουσίασε ο μαθητής Τάσος Δ. Δαφνής, λέγοντας:

«Η καλλιέργεια τη ελιάς ήταν για αιώνες η κύρια απασχόληση των κατοίκων του νησιού. Από αυτές έζησαν, έκαναν σπιτικό και οικογένειες, σπούδασαν παιδιά, έδωσαν ξεχωριστή γεύση στο μαγείρεμα του φτωχικού φαγητού, έβαλαν λάδι στο καντήλι, καύσιμη ύλη στη λαδοφωτιά, έλαβαν το ευχέλαιο της Μεγάλης Τετάρτης.

΄Ηταν φυσικό λοιπόν, ο ευλογημένος καρπός της ελιάς και το λάδι, να υμνηθεί από τη λαϊκή μούσα. Λαϊκά δίστιχα συνθέτουν το σχετικό τραγούδι.

Καλιώρα να ‘χουν οι ελιές που κάνουνε το λάδι,

να φέγγει τση αγάπης μου για να κεντάει το βράδυ.

Τώρα που σώθηκαν οι ελιές κι έφτασε το θέρο,

τώρα αγάπη μου γλυκιά καδήνα θα σου φέρω…» 

Το τραγούδι απέδωσε ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών.

11.      Τραγούδια με τα πάθη της ζωής

Την ενότητα των τραγουδιών αυτών παρουσίασε η μαθήτρια Ολγα Μητσοπούλου, αναφέροντας τα εξής:

«Η ζωή των προγόνων μας κατά τους περασμένους αιώνες ήταν πολύ δύσκολη, γεμάτη πίκρες, περιπέτειες και βάσανα. Τη σκληρή αυτή πραγματικότητα αποτύπωσε και η λαϊκή παράδοση μέσα από τη δημοτική ποίηση, που αποδόθηκε μελωδικά με το δικό της ξεχωριστό – θα έλεγα μοναδικό – τρόπο.

Το ερώτημα των απλών ανθρώπων που το εκφράζουμε και στις μέρες μας, με τη φράση «πού να πω τον πόνο μου», έγινε τραγούδι με τέσσερα απλοϊκά αλλά φορτωμένα με έντονα συναισθήματα, δίστιχα.

Θέλω να κάτσω μοναχή τα πάθη μου να γράψω

Ξέρω πως άκρη δε θα βρω κι από καρδιάς θα κλάψω

Αν θα τα πω σε άνθρωπο, το ξέρω δε θ’ αντέξει

Με δάκρυα φαρμακερά τα μάτια του θα βρέξει

Αν θα τα πω στη θάλασσα κι αυτή θα φουρτουνιάσει

Τ΄αγριεμένο κύμα της τον κόσμο θα χαλάσει

Αν θα τα πω αγάπη μου στον ήλιο στο φεγγάρι,

Με μιας θα σβήσουν και τα δυό και θα γενεί σκοτάδι».

Η Ολγα Μητσοπούλου απέδωσε στο σημείο αυτό, με φλάουτο, τη μελωδία μιας παλιάς (του 1959) ηχογράφησης του σχετικού τραγουδιού το οποίο στη συνέχεια τραγούδησε ο Πολυφωνικός Χορός Κυνοπιαστών.

12.      Τα χορευτικά τραγούδια των πανηγυριών μας

Την ενότητα των τραγουδιών των πανηγυριών μας παρουσίασε η καθηγήτρια Ελενα Βουσολίνου – Ανυφαντή, αναφέροντας τα εξής:

«Τελευταία γι’ απόψε, ενότητα, αυτή των χορευτικών τραγουδιών των γιορτών και των πανηγυριών μας. Πρόκειται για ένα μεγάλο κεφάλαιο της λαϊκής μας παράδοσης, που τα τελευταία 50 χρόνια περιθωριοποιήθηκε και αγνοήθηκε αλλά δεν έχει χάσει τον πλούτο και την αξία του.

Περιλαμβάνει πολλές δεκάδες τραγουδιών με μικρές παραλλαγές στη μελωδική τους απόδοση, αλλά όλα σε ρυθμό συρτού χορού, άλλοτε αργού και άλλοτε πιο γρήγορου.

Όλα είναι συνθέσεις λαϊκών δίστιχων, που παρουσιάζουν ομοιότητες με τις κρητικές μαντινάδες και κατά κανόνα υμνούν την ομορφιά, τον έρωτα και την αγάπη.

΄Εφυγε η αγάπη μου και πάει για τα ξένα

με κάποιον άλλο τριγυρνά και δεν θυμάται μένα.

Τί να τα κάνω τα λεφτά τα πλούτη τα παλάτια,

αφού εσύ μ΄ αρνήθηκες ας γίνουνε κομμάτια.

Ο κόσμος πλούτη λαχταρά μα ΄γώ ποθώ εσένα

και μέρα - νύχτα βρίσκομαι  με μάτια δακρυσμένα

Ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια των πανηγυριών μας, τα «μαύρα μάτια», απέδωσε  ο Πολυφωνικός Χορός των Κυνοπιαστών.

Επίλογος και τρία νεότερα τραγούδια

Την εκδήλωση έκλεισε ο Στέφανος Πουλημένος αναφέροντας τα εξής:

«Κυρίες και κύριοι,

Πήραμε ήδη μια μικρή μόνο γεύση του απίστευτα μεγάλου πλούτου της κερκυραϊκής λαϊκής παράδοσης. Του πλούτου των αυθεντικών κερκυραϊκών παραδοσιακών τραγουδιών μας με τις εξαιρετικές και μοναδικές στο είδος τους μελωδίες.

Τώρα νομίζω, ακούοντας όλα αυτά, μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει τα δικά μας τραγούδια τις μελωδίες του τόπου μας, από τις παρείσακτες αντιγραφές ξένων – ιταλικών, γερμανικών και από αλλού – μελωδιών.

Και με την ευκαιρία αυτής της εκδήλωσης, απευθύνω για μια ακόμη φορά έκκληση στους  πολλούς επιστήμονες και εραστές της μουσικής στην Κέρκυρα, να μη περιφρονούν τη λαϊκή μουσική παράδοση του τόπου.

Να τη βάλουν ψηλά στη συνείδησή τους.

Ν’ αξιοποιήσουν τα μελωδικά της μοτίβα και γιατί όχι, να συνθέσουν νέα μουσικά έργα με βάση αυτά.

Πολλές από τις μελωδίες των τραγουδιών μας μπορούν να τις αξιοποιήσουν στην παραγωγή πρωτογενών μουσικών και συμφωνικών έργων, που θα έχουν ιστορικό χαρακτήρα για τα μουσικά πράγματα του νησιού.

Η μεγάλη πρόκληση είναι μπροστά τους.

Τώρα θα κλείσουμε την αποψινή βραδιά, με τρία τραγούδια – νεότερες συνθέσεις – στο ύφος των παραδοσιακών τραγουδιών μας.
Τα δύο πρώτα έγραψε ο αείμνηστος μουσικός Σπύρος Σταματίου Πουλημένος (Μπαρμπαρέλας) και το τρίτο, ο συντονίζων τον Πολυφωνικό Χορό, Γιώργος Ανυφαντής.
Και τα τρία έμμεσα ή άμεσα αναφέρονται στο χωριό μας, τους Κυνοπιάστες.»

              Λαογραφική έρευνα και επιμέλεια: Στέφανος Πουλημένος

Ευχαριστίες

Σε σύντομη παρέμβασή του ο Σπύρος Αντ. Πουλημένος, απηύθυνε ευχαριστίες εκ μέρους της άτυπης  επιτροπής διοίκησης του Πολυφωνικού Χορού Κυνοπιαστών, σε όσους βοήθησαν στη διοργάνωση της Βραδιάς Λαϊκής Παράδοσης και ειδικότερα:

• Την Ενορία και τον Εφημέριο των Κυνοπιαστών π. Χρυσόστομο Κουτσούρη.
• Την Δημοτική Κοινότητα και προσωπικά τον πρόεδρό της Θωμά Σούλο για τη διάθεση του χώρου της εκδήλωσης και ιδιαίτερα τον αντιπρόεδρό της Σπύρο Αλαμάνο για την πολύτιμη βοήθειά του και την προσωπική του εργασία για τον καθαρισμό και την ευπρέπεια του χώρου και του χωριού συνολικά.
• Τέλος, τον επαγγελματία Σπύρο Ζέρβα, που διέθεσε τα καθίσματα της εκδήλωσης.