Νερά σε πηγές, πηγάδια και βρύσες των Κυνοπιαστών

Γυναίκες των Κυνοπιαστών μεταφέρουν νερό στο κεφάλι (Μηλιά 1920)

Όπως συμβαίνει με όλους σχεδόν τους μεσαιωνικούς οικισμούς, η επιλογή του τόπου που θα κατοικούσαν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής, προσδιορίζονταν κατά κύριο λόγο, από τις συνθήκες ασφάλειας που προσέφερε. Και τούτο γιατί ο κίνδυνος των κουρσάρων - πειρατών, ήταν μεγάλος στις παραθαλάσσιες μη οχυρωμένες περιοχές και οικισμούς.

Το μικροκλίμα, το έδαφος, οι συνθήκες υγιεινής και ο προσανατολισμός της θέσης του οικισμού, συνιστούσαν τη δεύτερη ομάδα κριτηρίων.

Καθοριστικό ωστόσο κριτήριο για την τελική επιλογή ήταν το νερό. Το αγαθό από την ύπαρξη του οποίου εξαρτάται η ίδια η ζωή.

Οι Κυνοπιάστες δεν αποτελούν εξαίρεση. Τα κριτήρια αυτά ίσχυσαν και με το παραπάνω, στην επιλογή της θέσης όπου κτίστηκε, πιθανόν το 13^ο με 14^ο αιώνα, ο πρώτος πυρήνας του οικισμού.

Οι Κυνοπιάστες δεν είναι ορατοί από τη θάλασσα. Βλέπουν ανατολικά. Βρίσκονται στην πλαγιά λόφου και όχι σε λιβάδι, σε τόπο υγιεινό και έδαφος κατάλληλο, όχι σαθρό. Και το νερό, σχετικά κοντά και άφθονο.

 Πηγές και πηγάδια

Οι φυσικές πηγές νερού ωστόσο, δεν ήταν μέσα ή πλάι στον οικισμό.

Η πηγή των Γουράδων, στην πλαγιά των Αγ. Δέκα προς την Καμάρα, απήχε πάνω από ένα χιλιόμετρο από το χωριό, ενώ οι πηγές της Χρυσίδας περισσότερο από τρία χιλιόμετρα.

Γι’ αυτό, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν ν’ ανοίξουν πηγάδια στις παρυφές του οικισμού, που το νερό τους ήταν στην κοινή χρήση.

Τέτοια πηγάδια ήταν:

Το Πάνω Πηγάδι, στα βόρεια του χωριού, στο δρομάκι που οδηγούσε στην περιοχή Λιά.

To πάνω πηγάδι δια χειρός Edward Lear (1863)

Ο άγγλος περιηγητής και ζωγράφος Εdward Lear, σε επίσκεψή του την 1^η Απριλίου 1863, στο χωριό, πιθανόν στη Λότζα που διατηρούσαν συμπατριώτες του, στη θέση που βρίσκεται και σήμερα (ιδιοκτησία οικογ. Γαρδικιώτη), ακολούθησε τις γυναίκες που περνούσαν για να φέρουν νερό από το Πάνω Πηγάδι, στάθηκε στην απέναντι πλαγιά και συνέθεσε τρεις εξαιρετικές υδατογραφίες, που σώζονται και στις μέρες μας. Κύριο θέμα του οι γυναίκες που παίρνουν νερό από το πηγάδι, μέσα σε οργιώδη βλάστηση με ελιές και πανύψηλα κυπαρίσσια και φόντο στο βάθος, το Παλαιό Φρούριο της πόλης. Αντίστοιχα είναι και τα δύο άλλα θέματα των υδατογραφιών του Εdward Lear.

Σε μικρή απόσταση από το Πάνω Πηγάδι που διατηρείται και σήμερα μισοχωμένο, στο βάθος της μικρής ρεματιάς, οι κάτοικοι του χωριού, άνοιξαν ένα ακόμη κοινοτικό πηγάδι. Το Κάτω Πηγάδι με νερό καλής ποιότητας που δεν στέρευε χειμώνα – καλοκαίρι.

Ανάμεσα στα δύο, ακόμη πλησιέστερα προς τον οικισμό, ανοίχτηκε και τρίτο πηγάδι, βρυσικό και αυτό, στο οποίο περί τα μέσα της 10ετίας του 1960, τοποθετήθηκε αντλητικό σύστημα (τρόμπα) το οποίο υπάρχει και σήμερα, αλλά από πέρσι δεν λειτουργεί πιά.

Ένα τέταρτο πηγάδι στην κοινή χρήση, ανοίχτηκε στη θέση Μπούρτουλου, στα Τζερά (παλαιά Γλυντζερά) που υπάρχει και σήμερα.

Ακόμη πιο κοντά στο χωριό, ανοίχτηκε ένα ακόμη πηγάδι, στο δρόμο που ανεβαίνει προς Αγ. Δέκα. Το γνωστό ως Πηγάδι της Παναγίας, που κάλυπτε κυρίως τις ανάγκες του συνοικισμού της Μηλιάς.

Πέραν αυτών των πηγαδιών που ήταν στην κοινή χρήση ανοίχτηκαν από τις πιο ισχυρές οικονομικά οικογένειες των Κυνοπιαστών μερικά ακόμη πηγάδια ιδιωτικής χρήσης για τις ανάγκες κυρίως των κτημάτων.

 Οι φυσικές πηγές

Η πιο μεγάλη και φημισμένη σ΄ όλο το νησί, πηγή στην περιοχή των Κυνοπιαστών, ήταν αυτή της Χρυσίδας. Τεράστιες ποσότητες καθαρού κρυστάλλινου νερού, έρρεαν χειμώνα – καλοκαίρι, σχηματίζοντας το μικρό ομώνυμο ποτάμι που καταλήγει στη λιμνοθάλασσα  Χαλικιόπουλου.

Σε μικρή απόσταση από τις πηγές της Χρυσίδας ανάβλυζαν οι πηγές με το όνομα «Τα άκολα του Παπαγιάννη» που μέσα από σούδες τα νερά τους κατέληγαν κι αυτά στη λιμνοθάλασσα.

Στα όρια των Κυνοπιαστών με το Βιρό βρίσκεται η φυσική πηγή του Ραρτούρου, που σχηματίζει το ομώνυμο ποταμάκι, δίπλα στην παλιά Ελαιουργία και το σημερινό κατάστημα ΜΕΤΡΟ.

Μια ακόμη μικρότερη πηγή καταγράφεται στην περιοχή «Καλογερά».

Τα νερά όλων αυτών των πηγών, άρδευαν με φυσικό τρόπο και με μικρά τεχνικά έργα μεγάλες εκτάσεις εύφορων προσχωσιγενών εδαφών, όπου καλλιεργούνταν πάσης φύσεως οπωροκηπευτικά και λαχανικά, ενώ δεν έλλειπαν και πολλές ποικιλίες αμπελιών.

Ο ιστοριοδίφης Στυλιανός Βλασσόπουλος, σε εργασία του στα 1803, ταυτίζει την περιοχή της Χρυσίδας με τους «Κήπους του Αλκινόου» και παραθέτει το σχετικό απόσπασμα της Η΄ Ραψωδίας της Οδύσσειας του Ομήρου.

΄Εκτοσθεν δ΄ αυλής μέγας όρχατος άγχι θυράων,

τετράγυος. Περί δ΄έρκος ελήλαται αμφοτέροθεν.

Ένθα δε δένδρεα μακρά πεφύκασι τηλεθόωντα.

Όγχναι και ροιαί και μηλέαι αγλαόκαρποι

Συκέαι τε γλυκεραί και ελαίαι τηλεθόωσαι.

Τάων ού ποτέ καρπός απόλλυται ουδ΄απολείπει

χείματος ουδέ θέρευς, επετήσιος, αλλά μάλ΄αιεί

ζεφυρίη πνείουσα τα μεν φύει, άλλα δε πέσσει.

Ογχνη επ΄ όγχνη γηράσκει, μήλον δ΄επί μήλω

Αυτάρ σταφυλή επί σταφυλή, σύκον δ΄επί σύκω. 

To γεφυράκι δίπλα στο νερόμυλο Παϊπετη

Ο νερόμυλος Παϊπέτη από ταινία του 1955

Τρεις νερόμυλοι

Η αδιάκοπη ροή μεγάλων ποσοτήτων νερού έδωσε την ευκαιρία στους κατοίκους, εκτός από το πότισμα των χωραφιών τους, να αξιοποιήσουν το νερό για την κίνηση πρωτόγονων μηχανισμών επεξεργασίας των δημητριακών για την παραγωγή αλευριού. Οι δύο πρώτοι νερόμυλοι, τα ερείπια των οποίων σώζονται και σήμερα, ανήκαν στις οικογένειες Δαφνή και Μαζαράκη.

Ενας πιο σύγχρονος και με μεγαλύτερες δυνατότητες παραγωγής, ήταν ο νερόμυλος του Παϊπέτη, δίπλα στην εκκλησία της Αγ. Κυριακής. Ο μύλος αυτός λειτούργησε μέχρι και τη 10ετία του 1950.

Τα νερά στην εποχή μας

Ο 20ός αιώνας άλλαξε ριζικά τη σχέση των Κυνοπιαστών με το πολύτιμο φυσικό αγαθό το νερό.

Στα 1927 το άριστης ποιότητας νερό της πηγής των Γουράδων, διατίθεται από την οικογένεια Παϊπέτη, σε κοινή χρήση για τις ανάγκες του χωριού. Ο κερκυραίος υπουργός του Βενιζέλου, Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος βοήθησε την Κοινότητα να λάβει δάνειο με το οποίο κατασκευάστηκε το πρώτο υδραγωγείο με δεξαμενή που χρησιμοποιείται και σήμερα, μαντεμένιο αγωγό μεταφοράς και διανομής  του νερού σε τρεις κοινόχρηστες βρύσες που λειτουργούν και στις μέρες μας.

1973. Περιμένοντας το νερό μια ώρα την ημέρα!

Στα 1980, και ενώ οι ανάγκες ύδρευσης του χωριού έχουν μεγαλώσει, ο τότε κοινοτάρχης Κώστας Σκιαδόπουλος (Καούκης) ανοίγει γεώτρηση στη θέση «Βούτες» και δίνει άφθονο νερό, που αλλάζει τους όρους ζωής της μικρής τοπικής κοινωνίας.

Την περίοδο 1987 – 1993 τα αντλητικά συγκροτήματα αλλάζουν. Νέες γεωτρήσεις στις Βούτες και στου Ζούγρα ανοίγονται, ενώ προστίθενται νέες δεξαμενές και δίκτυα που έκτοτε καλύπτουν χωρίς πρόβλημα τις μεγάλες ανάγκες κατανάλωσης νερού, που το καλοκαίρι ξεπερνά τα 1.500 κυβικά την ημέρα.

Ο ΤΟ.Ε.Β. Χρυσίδας

Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά τη 10ετία του 1950, στο πλαίσιο των εγγειοβελτιωτικών έργων του Υπουργείου Γεωργίας, κατασκευάστηκε το αντλιοστάσιο και το δίκτυο διανομής νερού για άρδευση των χωραφιών στον Κάμπο των Κυνοπιαστών. Την διαχείριση του νερού για τις αρδεύσεις που αντλούνταν από το ποτάμι της Χρυσίδας, είχε ο Τομέας Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) που λειτούργησε μέχρι τις αρχές της 10ετίας του 1980.

Μερικά χρόνια μετά, το υδραγωγείο της πόλης (ΔΕΥΑΚ) αύξησε σημαντικά τις ποσότητες του νερού που αντλούσε από τα πηγάδια και μετά από γεωτρήσεις δίπλα στις πηγές του ποταμιού της Χρυσίδας, με συνέπεια το ποτάμι να στερεύει για 5 – 6 μήνες το χρόνο.
Από το 1991, μετά από σχετική απαίτηση της τότε Κοινοτικής Αρχής, προβλέφτηκε διάθεση ποσότητας νερού για την άρδευση των λιγοστών κτημάτων που καλλιεργούνται σήμερα στην περιοχή.

Οι βρύσες πόσιμου νερού

Η υπερεπάρκεια νερού στους Κυνοπιάστες, δεν έλυσε και το πρόβλημα της ποιότητας, καθώς τα εδάφη της περιοχής έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε γύψο και θειάφι και το νερό των γεωτρήσεων είναι σκληρό και ακατάλληλο για πόση.

Τη λύση έδωσε το νερό της πηγής των Γουράδων, που διατίθεται με χωριστό δίκτυο δωρεάν σε δέκα κοινόχρηστες βρύσες, σε κεντρικά σημεία του χωριού. Το νερό αυτό αποτελεί μια πολύτιμη κληρονομιά, που οι ντόπιοι την μοιράζονται με πλήθος επισκεπτών από την πόλη, τα προάστια και τα γύρω χωριά.

΄Ετσι, πηγές,  πηγάδια, μικρά ποτάμια, γεωτρήσεις και βρύσες σύνδεσαν τους Κυνοπιάστες, όσο ελάχιστα άλλα χωριά, με το νερό. Το πολύτιμο αυτό αγαθό που είναι ανάγκη να προστατεύσουμε από τη ρύπανση, την υπεράντληση και να το διαχειριστούμε με συνετό και ορθολογικό τρόπο.